دو فیلم با یک بلیط

فیلم‏های دارای  قهرمان، در سینمای ایران انگشت شمارند و کارگردان‏های قهرمان ساز، نادر! حاتمی ‏کیا یکی از این نوادر است که می‏تواند قهرمان خلق کند. جدا از آنکه قهرمانان‏های فیلم‏های او چه ویژگی‏هایی دارند، نفس قهرمان سازی، در سینما ارزشمند است. در فیلم‏های حاتمی ‏کیا بعضی قهرمانان ماندگارترند مثل حاج کاظم آژانس شیشه‏ ای و حیدر بادیگارد. شاید هم باید گفت پرویز پرستویی های حاتمی کیا ماندگارترند. اما تفاوتی بین قهرمانان حاتمی ‏کیا با قهرمانان معمول سینمای جهان وجود دارد. این قهرمانان انسان‏اند، شک می‏کنند می‏شناسیمشان، و مهم‏تر از همه، متعلق به امروزند. برای همین است که می‏توانیم حسشان کنیم و حتی شک‏هایشان را بپذیریم. به وقت شام هم دقیقا از همین جنس است. یعنی سینمای قهرمان پروری که قهرمان‏هایش در همین امروز زیست می‏کنند. نه در دیروز و نه در فردا.

به وقت شام با بازنمایی از فضای امروزی سوریه مخاطب را از پیش از ساخت، درگیر خود کرده‏ بود. پرداخت به موضوعی منزجر کننده همچون داعش، جدا از ویژگی‏های ایدئولوژیک و حتی استراتژیکش، برای مخاطب کم حافظه امروز، هم واجب است و هم جالب. واجب از آن‏ جهت تا قرائتی ایرانی از شرایط منطقه به ثبت برسد و جالب از آن رو که همه ما با اخبار داعشی‏ها در رسانه و فضای مجازی مواجه بوده‏ایم و حتی وجودشان را در پایتخت لمس کردیم. پس موضوع به خودی خود جالب توجه است ولی آیا این کافی است؟ قطعا نه. به وقت شام چیزی فراتر از موضوع دارد. فیلم‏برداری مناسب، لانگ‏شات‏های متعدد، صداگذاری حرفه‏ای (که فقط در سالن تاریک سینما قابل دستیابی است)، گریم‏های معقول و گره‏های داستانی عواملی هستند که به وقت شام را دیدنی‏تر از فیلم‏های دیگر می‏کند.

به وقت شام بیشتر از آنکه یک فیلم سرگرم کننده باشد، یک بازنمایی از وقایع سوریه است. پس طبیعی است اگر شعار بدهد. شعار هم فی نفسه بد نیست اگر به جان اثر بنشیند که در به وقت شام می نشیند. اصلا باید در بعضی شرایط شعار داد تا شعارها شنیده شوند. اگر قهرمان حاتمی‏کیا در بادیگارد شک کرده و دل‏زده می‏شود، به آن علت است که مخاطب فیلم داخلی است، پس شک قهرمان هم داخلی است و هدف فیلم هم داخلی است اما به وقت شام، مخاطبی فراتر از مرزهای ایران دارد پس باید جنس نتیجه‏اش متفاوت‏تر از بادیگارد باشد. البته که همان شک همیشگی حاتمی‏کیا را می‏توان در پاهای لرزان خلبان هواپیما هم دید.

به وقت شام می‏توانست فیلمی موقرتر باشد اگر بازیگران ایرانی به همان اندازه خارجی‏ها خوب بازی می‏کردند.  هادی حجازی‌فربا بازی متوسط خود، نتوانست انتظار بالارفته مخاطبان در دوسال گذشته را برآورده کند و چیزی بیش از یک نقش آفرینی متوسط از او نمی‏بینیم.  بابک حمیدیانهم مثل همیشه است. خوب و موثر ولی نه شگفتی آفرین. به جای آن، بازیگران خارجی، جذاب تر از داخلی ها بازی کرده‏اند. آنقدر جذاب که زیر نویس فیلم مخاطب را اذیت نمی‏کند.

چند سطر بالاتر هم گفتم به وقت شام، خوش ساخت و خوش تکنیک است. حاتمی‏کیا هر روز پخته‏تر از دیروز می‏شود و بیشتر بر تکنولوژی‏های امروزی مسلط می‏گردد. طراحی‏های لباس دقیق و فکر شده‏اند. شخصیت‏ها هم با منظور خاصی انتخاب شدند تا نقش اروپایی‏ها و عناصر منطقه به خوبی مشخص باشد. نقطه بارز فیلم توجه به نقش تبلیغاتی و رسانه داعش است تا آنجا که در کمتر سکانسی دوربینی از داعش خودنمایی نمی‏کند. این توجه و تاکید ویژه حاتمی‏کیا بر روی شخصیت‏های اروپایی فیلم و نقش آفرینی های آن ها در سوریه و تجربه‏ رسانه ای آن‏ها بسیار قابل توجه است که پیش از این کمتر به آن اشاره شده بود. جدا از این ویژگی‏های مثبت، فیلم در یک چهارم پایانی گاف‏های روایی دارد که ضربات مهمی به نتیجه‏گیری فیلم وارد می‏کند شاید اگر قرار بود حاتمی کیا در خلوت خود پایان فیلم را تعیین کند، در همان میانه فیلم را تمام می‏کرد.(توضیح بیش از این ممکن است داستان فیلم را لو بدهد)

از منظر سینمایی، به وقت شام دارای دو پایان است. می‏توان در مورد چرایی انتخاب حاتمی کیا برای ساخت پایان اول، سطرها نوشت و برای ساخت پایان دوم، توجیه‏های بیشماری آورد و علت‏های زیادی را ذکر کرد که البته چند خطی در ابتدای این نوشته و اهمیت توجه به مخاطب جهانی و تفاوت آن با مخاطب داخلی ذکر شد. اما ترجیح می‏دهم خود حاتمی‏کیا در مورد چرایی پایان بندی فیلم صحبت کند. باید اعتراف کرد پایان اول یک پایان کاملا سینمایی و محکم است که هیچ چیز کم ندارد. بسیار عمیق‏تر و تلخ‏تر از پایان دوم است و با بی رحمی تمام، عن قریب است که شریان‏های حیاتی بیننده را قطع کند. کاملا هماهنگ با عناصر ابتدایی فیلم ساخته شده و تا عمق قلب بیننده نفوذ می‏کند. تدوینی بی نقص و موسیقی تاثیر گذاری دارد و البته، مادری که در دور دست صحنه را تماشا می‏کند. چطوری؛ ایرانی!