قسمت اول/ با کارگردانان بازیگر‌ساز سینما و تلویزیون ایران آشنا شوید

منظوم؛ مرجع سینما و تلویزیون ایران:

در پرونده قبلی به مناسبت معرفی چهره های جدید توسط هومن سیدی و قابلیت بازی گرفتنش از نابازیگران و چهره های جوان، قول دادیم که در پرونده ای به طور مفصل به کارگردان های بازیگر ساز سینما و تلویزیون ایران بپردازیم.

این قضیه را از دریچه بازیگران مهم می‌توان مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. بیشتر بازیگران «مشهور» و «چهره» سینمای ایران، کشف چند نفر از همین کارگردان‌های بازیگرساز هستند؛‌ یعنی در کارنامه هنری آنها نقطه عطفی وجود دارد که پس از آن تبدیل به ستاره شده و نامشان بر سر زبان‌ها افتاده است. حال اینکه بعد از آن توانسته اند خودشان را ستاره نگه دارند یا نه، بحث دیگری است. این نقطه عطف برای برخی در همان نقش‌آفرینی‌های اول و برای برخی در میانه کار اتفاق افتاده است، ولی در هر صورت نمی‌توان منکر نقش پررنگ کارگردان در این قضیه شد. در این گزارش با آوردن نام کارگردان‌های بازیگرساز و برخی از بازیگرانی که ثمره تلاش آنها هستند به این سوالات پاسخ داده‌ایم که «هر ستاره‌ای توسط کدام کارگردان متولد شده» و هر کارگردانی کدام بازیگران را به بلوغ ستاره شدن رسانده است؟ 

داریوش مهرجویی

چهره های شاخصی که معرفی کرده و یا آنها را به شکوفایی کامل رسانده:

عزت الله انتظامی، علی نصیریان،‌ اکبر عبدی،‌ خسرو شکیبایی،‌ بیتا فرهی، لیلا حاتمی، علی مصفا، گلشیفته فراهانی، نسرین مقانلو و محمدرضا شریفی‌نیا

داریوش مهرجویی از سال ۱۳۴۹ تاکنون با معرفی چهره‌هایی منحصر به فرد، حق زیادی بر گردن سینمای ایران دارد. نکته جالب درباره بازیگران او این است که از عزت‌الله انتظامی گرفته تا لیلا حاتمی و گلشیفته فراهانی، همگی در فیلم‌های او نخستین تجربه جدی سینمایی‌شان را سپری کرده‌اند و جالب‌تر آن که برای همه آنها این «نخستین تجربه» به بهترین و چشمگیرترین نقش‌آفرینی هم بدل شده است. 

از بین بازیگرانی که مهرجویی کشف کرده، عزت‌الله انتظامی از همه پیشکسوت‌تر و قدرتر است. او با فیلم «گاو» مهرجویی وارد سینما شد و همه نگاه‌ها را به سمت خودش جلب کرد. 

می‌گویند مهرجویی در زمان نوشتن فیلمنامه، نقش را برای انتظامی می‌نوشته است. همچنین هنگام فیلمبرداری به او توصیه کرده که برای حس گرفتن، زیاد با بقیه گروه قاطی نشود تا تنهایی «مش حسن» را به خوبی درک کند. انتظامی هم به این توصیه عمل کرده و برای نزدیک شدن به نقش، چندین ساعت در طویله می‌مانده و به حرکت‌های گاوها خیره می‌شده است. 

جنس سینمای متفکرانه و اندیشمندانه مهرجویی منجر به انتخاب بازیگرانی شده که با این فضا همخوانی داشته‌اند: لباس پرشکوه لیلا انگار فقط بر قامت لیلا حاتمی دوخته شده است. او توانست نمایشگر زنی رنج کشیده باشد که با بازی دلپذیرش، مجموعه‌ای از احساسات مختلف از صبر گرفته تا ایمان،‌ توکل، استقامت، عشق،‌ نفرت، تنهایی، حسرت، امید و... را به مخاطب منتقل کند. 
زنده یاد «خسرو شکیبایی» هم اگر چه تا پیش از آن در چند فیلم متوسط بازی کرده بود، ولی نخستین بار با «هامون» مهرجویی مطرح شد و توانست همان سال سیمرغ بازیگری هم بگیرد. او در این فیلم آنچنان در قالب روشنفکری نیمه‌سنتی فرو رفت که پس از گذشت سال‌ها نتوانست از آن تیپ بیرون بیاید. 

اما کم‌سن و سال‌ترین بازیگری که «مهرجویی» او را کشف کرد، گلشیفته فراهانی بود، آن هم برای بازی در فیلم «درخت گلابی» که یکی از محبوب‌ترین فیلم‌های منتقدان است. 
بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که محمدرضا شریفی‌نیا اولین بازی سینمایی‌اش را در «پری» ارائه کرد. نیکی کریمی در «پری» و «سارا» به بلوغ بازیگری‌اش رسید. امین حیایی پس از بازی در کمدی «مهمان مامان» بازیگر ثابت فیلم‌های کمدی شد و نکته آخر این که همه بازیگرانی که توسط مهرجویی کشف شده‌اند، پس از نخستین تجربه‌شان یا جایزه بازیگری گرفته‌اند یا نامزد دریافت آن شده‌اند. 

مسعود کیمیایی

چهره های شاخصی که معرفی کرده و یا آنها را به شکوفایی کامل رسانده:

هدیه تهرانی،‌ فرامرز قریبیان، احمد نجفی، گلچهره سجادیه،‌ اندیشه فولادوند، فریماه فرجامی، محمد رضا فروتن، میترا حجار، حسن جوهرچی، فریبرز عرب‌نیا و...

او بازیگران فیلم «ضیافت» را از میان جوانانی انتخاب کرد که در یک سریال تلویزیونی گل کرده بودند. از بین بازیگرانی که در این فیلم حضور داشتند (‌حسن جوهرچی، ‌رامین پرچمی، ‌بهزاد خداویسی،‌ فریبرز عرب‌نیا و پارسا پیروزفر)‌ تنها عرب‌نیا و پیروزفر بودند که توانستند حضورشان را در فیلم‌های بعد کیمیایی حفظ کنند. فریبرز عرب‌نیا و همبازی‌اش هدیه تهرانی پس از بازی در فیلم «سلطان» به دو بازیگر «درجه یک» بدل شدند. هدیه تهرانی در «سلطان» در قالب شخصیتی فرو رفت که بعد از آن بارها و بارها توسط خودش تکرار شد: ‌زنی سرد و مغرور با اعتماد به نفس بالا. 
هدیه تهرانی اول قرار بود در فیلم روز واقعه (شهرام اسدی)‌ بازی کند، اما این اتفاق نیفتاد. بعدها برای نقش دختر ارمنی فیلم بودن یا نبودن (‌کیانوش عیاری) پذیرفته شد که به علت ایجاد وقفه در تولید فیلم این نقش به فرد دیگری (عسل بدیعی)‌ سپرده شد. این گونه بود که تهرانی سر از فیلم «سلطان» در آورد و بازی تاثیر‌گذاری را در این فیلم ارائه داد.
میترا حجار (فریاد)‌،‌ محمدرضا فروتن (مرسدس)‌ و اندیشه فولادوند (سربازهای جمعه) ‌از دیگر بازیگران جوانی هستند که توسط کیمیایی به سینمای ایران معرفی شدند. در بین قدیمی‌ترها هم باید یادی کنیم از فرامرز قریبیان ‌که در ۴ فیلم اولش بازیگر ثابت فیلم‌های کیمیایی بود‌، احمد نجفی ‌با درخشش در دو فیلم دندان مار و گروهبان،‌گلچهره سجادیه ‌که توسط «کلاغ» بهرام بیضایی کشف شد، ولی بهترین بازی‌اش را در«دندان مار» ارائه کرد و فریماه فرجامی ‌که با «خط‌قرمز» کیمیایی به سینما آمد و با «سرب» نخستین جایزه‌اش را گرفت.

بهرام بیضایی

چهره های شاخصی که معرفی کرده و یا آنها را به شکوفایی کامل رسانده:

سوسن تسلیمی، جمیله شیخی، مجید مظفری، فاطمه معتمدآریا‌،‌ پروانه معصومی، مهدی هاشمی، علیرضا خمسه و‌داریوش فرهنگ 

مگر می‌شود بحث درباره کشف و پرورش استعدادهای بازیگری باشد و از بهرام بیضایی یاد نکرد؟ در کارنامه بازیگران معرفی شده بهرام بیضایی تعدادی از بزرگان سینمای ایران حضور دارند، اما شاه بازیگر این لیست سوسن تسلیمی است که زمانی نقش‌آفرینی‌هایش اعتبار و آبرویی برای سینمای ایران بود.
چند نفر دیگر هم با کمک بهرام بیضایی قله‌های بلند بازیگری را فتح کرده‌اند: از جمله جمیله شیخی، مجید مظفری و فاطمه معتمدآریا (‌مسافران)‌،‌ پروانه معصومی(رگبار)‌، مهدی هاشمی و علیرضا خمسه (مرگ یزدگرد) و ‌داریوش فرهنگ (شاید وقتی دیگر.) 

رسول صدرعاملی

چهره های شاخصی که معرفی کرده و یا آنها را به شکوفایی کامل رسانده:

ترانه علیدوستی، پگاه آهنگرانی، کتایون ریاحی، بیژن امکانیان، خاطره اسدی، صوفی کیانی

صدرعاملی اگرچه قدمت و سابقه کارگردان‌های پیشین را ندارد، ولی باید پذیرفت که «بازیگر ساز» قابلی است. 
بیشتر بازیگران دختر نوجوان سه‌گانه‌اش، آینده درخشانی داشته‌اند. پگاه آهنگرانی و ترانه علیدوستی تاکنون جوایز معتبری را در جشنواره‌های داخلی و خارجی دریافت کرده‌اند. 
صدر عاملی بازیگر نقش ترانه را از میان هنرجویان کارگاه بازیگری امین تارخ انتخاب کرد. بعد‌ها ترانه علیدوستی انتخاب شدنش را خطرپذیری بزرگی از طرف کارگردان خواند و گفت‌: «اگر خودم کارگردان بودم نمی‌توانستم به یک چهره ناشناخته اعتماد کنم.» 
صوفی کیانی و خاطره اسدی دیگر بازیگران معرفی شده توسط صدرعاملی نیز پس از بازی در فیلم «دیشب باباتو دیدم آیدا» پیشنهادهای خوبی داشتند. 
صدرعاملی نخستین بار صوفی کیانی را در جشن مجله دنیای تصویر دید و به او پیشنهاد داد که پیش «هانیه توسلی» تست بازیگری بدهد. او در فیلم «دیشب باباتو دیدم آیدا» بازیگر نقش اول بود و بعد‌ها نیز در فیلم «رویای خیس» پوران درخشنده ایفای نقش کرد. اما چون بیشتر به کارگردانی علاقه داشت، بازیگری را خیلی جدی نگرفت. 
خاطره اسدی نیز پس از این فیلم، در فیلم‌های «شبانه‌روز» و «تقاطع» بازی‌های قابل قبولی از خود ارائه داد. 
فراموش نکنیم که بیژن امکانیان نیز با فیلم «گل‌های داوودی» صدرعاملی به اوج رسید. ضمن این که کتایون ریاحی هم با فیلم «پاییزان» وارد سینما شد. 

ابراهیم حاتمی کیا

چهره های شاخصی که معرفی کرده و یا آنها را به شکوفایی کامل رسانده:

علی دهکردی، هما روستا، حبیب رضایی، آتیلا پسیانی

گرچه بازیگران «حاتمی‌کیا» با فیلم‌های او بارها مزه سیمرغ را چشیده‌اند، ‌اما کارنامه او در زمینه بازیگرسازی محدود به چند نام می‌شود. به جز علی دهکردی و هما روستا در کرخه تا راین‌،‌ حبیب رضایی در آژانس شیشه‌ای و آتیلا پسیانی با ‌خاکستر سبز،‌ دیگر بازیگرانی که در فیلم‌هایش حضور داشتند پیش از آن مسیر حرفه‌ای شدن را با فیلمسازان دیگر پیموده‌اند. 

ادامه این پرونده را در قسمت دوم بخوانید...

آخرین اخبار، رویدادها و حواشی روز سینما، تلویزیون، بازیگران و هنرمندان ایران را در صفحه‌ی اخبار منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران می‌‌توانید دنبال کنید.