‏اصغر فرهادی‏
Asghar Farhadi

 نابغه در سینما

اصغر فرهادی، یگانه فیلم‌ساز ایرانی که برنده جایزه اسکار شده است. خیلی‌ها او را بهترین فیلم‌ساز ایران پس از انقلاب می‌دانند که البته این ادعا بسی جای بحث دارد و از حوصله بیوگرافی خارج است. دروغ، خیانت، تجاوز، قضاوت و ... درون‌مایه قدرتمند هر یک از قصه‌هایش را تشکیل می‌دهد. فرهادی به تعابیری آغازگر پایان باز در ایران است. اصلاً بعد از او بود که پایان باز در سینمای ایران مد شد. از تعلیق بگوییم که استاد این کار است. اصغر فرهادی گاهی هم متهم به سیاه‌نمایی شده است. علی‌الخصوص که فیلم‌هایش در جهان شاید بیشتر از هر فیلم‌ساز ایرانی دیگری دیده شود، تصویری که از ایران در آثارش به نمایش می‌گذارد همیشه مورد بحث بوده است. به هر صورت امیدواریم که ما در اینجا بتوانیم، تصویر روشنی از این کارگردان خوش‌اقبال سینمای ایران نشان دهیم.

تولد یک نابغه

فرهادی پرافتخار متولد 17 اردیبهشت 1351 در خمینی‌شهر اصفهان است. در اصفهانی که همیشه هنرمندان ارزشمندی در کوچه‌پس‌کوچه‌هایش تربیت شده‌اند، این بار یک نابغه‌ی فیلم‌سازی متولد می‌شود. از سال 1365 یعنی زمانی که 14 سال داشت، با ثبت‌نام سسدر نجمن سینمای جوان شهرش، وارد دنیای سینما شد. اصغر فرهادی از همان‌جا شروع به ساختن فیلم‌های 8 و 16 میلی‌متری کرد. مدتی بعد خودش را به گروه فنی فیلم «تفنگ شکسته» ساخته مهدی معدنیان رساند. آنجا بود که اولین تجربه جدی‌اش به‌عنوان دستیار گروه فنی رقم خورد. پس از پایان دوران دبیرستان تصمیم گرفت در زمینه موردعلاقه‌اش ادامه تحصیل دهد. برای همین در کنکور هنر شرکت کرده و در رشته ادبیات نمایشی دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران پذیرفته شد.

دوران دانشجویی

فیلم‌ساز اصفهانی برای ادامه تحصیلاتش قدم به پایتخت نهاد و هم‌زمان با تحصیل، فعالیت اجرایی‌اش را هم آغاز کرد. در طول 4 سال دوره کارشناسی چندین نمایشنامه به رشته تحریر درآورد. طبق گفته اساتید و هم‌دوره‌ای‌هایش نوگرایی و نوجویی در همان اولین نمایشنامه‌های اصغر فرهادی قابل‌مشاهده بود. فرهادی در سال 1373 برای اولین بار در مقام کارگردان ظاهر شد و نمایش «ماشین نشین ها» را بروی صحنه برد. خود او و پریسا بخت آور بازیگران آن نمایش بودند.

خانواده آقای فرهادی

دیگر نیازی به گفتن ندارد که آشنایی همان سال‌ها و همبازی شدن در نمایش «ماشین نشین ها»، منجر به ازدواج این دو هنرمند جوان شد. اصغر فرهادی و پریسا بخت آور در سال 1374 با یکدیگر ازدواج کردند و اکنون صاحب دو دختر به نام‌های ساغر و سارینا هستند. ساغر فرهادی متولد 1376 در «جدایی نادر از سیمین» در نقش ترمه ظاهر شد و تحسین بسیاری از منتقدین را برانگیخت.

آغاز فعالیت حرفه‌ای

اصغر فرهادی برای تحصیل در دوره کارشناسی ارشد، رشته کارگردانی تئاتر را برگزید و در سال 1375 وارد دانشگاه تربیت مدرس تهران شد. از همان‌جا بود که پا را فراتر از فعالیت‌های دانشجویی گذاشت و نویسندگی در رادیو را آغاز کرد. فرهادی همان زمان فیلم‌نامه‌نویسی برای تلویزیون را با سریال «ماه مهربان» شروع کرد. سال بعد هم 22 قسمت برای سریال «روزگار جوانی» نوشت. سریال خاطره‌انگیزی که در آن زمان میان جوانان بسیار پرطرفدار بود. در سال 1377 در مجموعه تلویزیونی «چشم‌به‌راه»، اولین تجربه کارگردانی‌اش در دنیای تصویر را کسب کرد. فرهادی در آن مجموعه نویسندگی و تهیه‌کنندگی را نیز بر عهده داشت. سریال‌های «پزشکان»، «مجتمع مسکونی فرخ و فرج»، «داستان یک شهر» و «یادداشت‌های کودکی» از دیگر سریال‌ها تلویزیونی است که اصغر فرهادی در آن‌ها کارگردانی یا نویسندگی کرده است.

نابغه در سینما

بخش جذاب داستان کارگردان پرافتخار از اینجا شروع می‌شود. اصغر فرهادی پس از گذراندن دورانی در تئاتر، تلویزیون و رادیو، بالاخره به مراد اصلی‌اش یعنی سینما می‌رسد. از همان ب بسم‌الله هم جایزه گرفتن را شروع کرد. آغاز فعالیت سینمایی اصغر فرهادی، در سال 1380 با نوشتن فیلم‌نامه «ارتفاع پست» بود که به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا ساخته شد. او برای این فیلم‌نامه جایزه بهترین فیلم‌نامه‌نویس سال، در ششمین جشنواره خانه سینما را کسب کرد. «رقص در غبار» محصول 1381، اولین فیلم بلند اصغر فرهادی در مقام کارگردان است. اولین ساخته بلند فرهادی شباهت زیادی به کارهای تلویزیونی‌اش به‌خصوص داستان یک شهر داشت. این فیلم تلفیقی از رمانتیسم و احساس‌گرایی با محوریت جامعه و روابط اجتماعی بود. «رقص در غبار» همچنین، نظر مثبت منتقدین را جلب کرد و جوایزی در جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی برای اصغر فرهادی به ارمغان آورد. بعد از آن هم «شهر زیبا» و «چهارشنبه سوری» را ساخت و سه فیلم‌نامه با نام‌های «کنعان»، «دایره زنگی» و «محاکمه در خیابان» نوشت. مانی حقیقی، پریسا بخت آور ومسعود کیمیاییکسانی بودند که این سه فیلم‌نامه را کارگردانی کردند.

درباره الی و اوج فرهادی

چهارمین اثر اصغر فرهادی یعنی «درباره الی»، نقطه عطف کارنامه سینمایی به‌طورکلی هنری اوست. برخی منتقدین همچنان «درباره الی» را مهم‌ترین و بهترین اثر اصغر فرهادی می‌دانند. فرهادی با برعهده گرفتن سمت‌های کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی، آن‌طور که باید و شاید نوع نگاه خودش را در آن فیلم ارائه داد. از قول برخی صاحب‌نظران، اصغر فرهادی با سبک رئالیسم در «درباره الی» آغازگر موج سوم موج نو سینمای ایران شد. «درباره الی» فیلمی با مضمون «قضاوت» بود که تکثر قضاوت‌های کورکورانه و غلط را در جامعه به‌خوبی نشان داد. این ساخته اصغر فرهادی همچنین جوایز مختلفی برایش در جشنواره‌های فجر، خانه سینما، برلین و ترابیکا به ارمغان آورد. رابرت دنیرو بازیگر مطرح هالیوودی در اظهارنظر جالب‌توجهی نسبت به «درباره الی» می‌گوید: «جهان‌شمولی شخصیت‌ها و مضامین در کنار کارگردانی مسحورکننده داستان، موجب شده است تا درباره الی مرزهای جهانی را فروبریزد و درک ما از دنیای مشترکمان را تعمق ببخشد. اما... واما «جدایی نادر از سیمین». فیلمی که اصغر فرهادی را بیشتر از همیشه در سطح بین‌المللی مطرح کرد. در این فیلم سرنخ‌ها و تعلیق‌ها (از قول بعضی هیچکاکی) بیش‌ازپیش به پیچیدگی و تأثیرگذاری آن کمک کرده بود. این فیلم اصغر فرهادی را به اولین کارگردان ایرانی برنده اسکار بهترین فیلم غیر انگلیسی تبدیل کرد. نه‌تنها «جدایی نادر از سیمین»، بلکه «فروشنده» هفتمین اثر وی نیز برنده این جایزه شد. «فروشنده» فیلمی با درون‌مایه «تجاوز» بود که درزمینه فریبندگی و تعلیق همچنان حرف‌های زیادی برای گفتن داشت بود. درباره لایه‌های درونی و بیرونی این دو فیلم و افتخارات آن‌ها مطلب زیاد برای گفتن هست که ما از تشریح تمامی آن معذوریم. همین‌قدر کافی است تا سبک و سیاق آثار فرهادی را تا حدودی برای مخاطبان عزیز بشناسانیم. «گذشته» هم یکی دیگر از آثار فرهادی بود که در سال 2013 ساخته شد. این فیلم اولین و تنها اثر غیرفارسی‌زبان اصغر فرهادی است. اصغر فرهادی اکنون در حال ساخت جدیدترین اثر خود در خارج از کشور است. خاویر باردم و همسرش پنه لپه کروز بازیگران مطرح اسپانیایی، در این فیلم ایفای نقش خواهند کرد. بردان آلمادوور نیز قرار بود تهیه‌کنندگی این فیلم را بر عهده داشته باشند که به دلایلی از این کارمنصرف شدند اما خوشبختانه تولید این فیلم سینمایی همچنان ادامه دارد.

آدم تنهایی هستم

اصغر فرهادی به گفته خودش آدم تنهایی است. او می‌گوید: «کاملاً فکر می‌کنم این موضوع ارثی است یا شاید برای همه همین‌طور است. اینکه وقتی سن بیشتر می‌شود، ما دنبال خلوت هستیم تا جمع. الآن به‌سختی می‌توانم وارد یک جمع بشوم. هرچه تنهاتر باشم برایم بهتر است. مثلاً یک‌زمان دسته‌جمعی کوه می‌رفتیم. ولی الآن دنبال این هستم که در تنهایی و در شب به کوه بروم.»

فرهادی در مسند قضاوت

البته قضاوت به‌مثابه‌ی داوری. اصغر فرهادی در جشنواره‌های فیلم بمبئی، برلین و پوسان جزو هیئت‌داوران بوده است. او در جشنواره فیلم آسیا پاسیفیک نیز رئیس هیئت‌داوران بود.

فعالیت‌های اجتماعی

البته حواشی و فعالیت‌های اجتماعی اصغر فرهادی مفصل است که ما در اینجا مهم‌ترین آن‌ها را نقل می‌کنیم.

اصغر فرهادی در حمایت از مردم غزه کمپینی را تحت عنوان «کشتار همنوعان خود را متوقف کنید» راه‌اندازی کرد. فیلم‌سازان و بازیگران مطرح در سراسر دنیا ازجمله خاویر باردم، مایک لی و هانی ابوسعد به آن کمپین پیوستند.

اصغر فرهادی در سال 93 ذیل نامه خطاب به خانواده «سربندی» از آن‌ها تقاضای بخشش ریحانه جباریرا کرد. فرهادی همچنین برای عفو ریحانه جباری به دادگاه هم رفت و خواستار عفو وی شد.

اصغر فرهادی در نامه سرگشاده‌ای خطاب به حسن روحانی، نسبت به گزارش گور خوابی در روزنامه شهروند واکنش نشان داد. او عنوان کرد که پس خواندن این خبر، سراسر وجودش را شرم و بغض فراگرفته و همه آنانی که در این سرزمین در این سی وچندسال مسئولیتی داشته و دارند را سهیم در این شرمساری می‌داند. حسن روحانی نیز در جوابیه‌ای، با فرهادی اظهار تأسف و همدردی کرد.

شاید مقتدرانه‌ترین حرکت اجتماعی فرهادی در سطح جهانی تحریم اسکار توسط وی بود. اصغر فرهادی و ترانه علیدوستی که از نامزدین و مدعوین مراسم اسکار 2017 بودند، با نگارش یادداشتی در روزنامه نیویورک‌تایمز اعلام کردند که در آن مراسم حضور نخواهند یافت. این حرکت، واکنشی بود به فرمان اجرایی «حفاظت از ملت در برابر تروریست‌های خارجی به امریکا» که از سوی دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا طرح‌ریزی و اجرا شد. فرهادی همچنین انوشه انصاری و پروفسور فیروز نادری را به‌عنوان نمایندگانش برای حضور در آن مراسم معرفی کرد.