حواشی «مانی حقیقی» (9 حاشیه)

نشست فیلم «نگار» یکی از جنجالی‌ترین نشست‌های سه روز اول جشنواره فیلم فجر 1395 بود. در ابتدای این نشست یکی از خبرنگاران از «مانی حقیقی» که پیش از این به خبرنگاران توهین کرده بود خواست عذرخواهی کند و همین موضوع نیز باعث شد که خبرنگاران موافق با عذرخواهی حقیقی و خبرنگاران مخالف در مقابل هم قرار بگیرند. مانی حقیقی نیز گفت:
«با کمال میل حاضرم درباره این موضوع با شما اهالی رسانه در اینجا یا هر جای دیگر بحث را ادامه دهم، اما چون امشب برای فیلم «رامبد جوان» به اینجا آمده‌ام باید زمان آن را به وقت دیگری موکول کرد. با این حال معتقدم اگر این اتفاق بیفتد و شرایطی برای این گفت‌وگو به وجود آید هم سوءتفاهم‌ها برطرف می‌شود و هم طرفین حرف‌های خود را خواهند زد.»
رامبد جوان نیز اعلام کرد:
«امشب ما اینجا هستیم تا نشست خبری فیلم «نگار» برگزار شود و مانی حقیقی نیز یکی از عوامل این فیلم است و اجازه دهید به جای پرداختن به حاشیه‌ها به موضوع اصلی بپردازیم.»

«مانی حقیقی»، سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه بخش سینمای بین‌الملل برای فیلم «کارگران مشغول کارند» در بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر دارد.

«مانی حقیقی»، نویسنده و کارگردان فیلم‌های «کنعان»، «آبادان»، «کارگران مشغول کارند» و «پذیرایی ساده»، «۵۰ کیلو آلبالو»، «اژدها وارد می‌شود!» است.[

«مانی حقیقی»، فارغ‌التحصیل کارشناسی فلسفه از دانشگاه «مک‌گیل» در سال ۱۹۹۱، کارشناسی ارشد فلسفه از دانشگاه «گولف» در سال ۱۹۹۷ و کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی از دانشگاه «ترنت» در سال ۲۰۰۰ است.

مانی حقیقی فیلم «اژدها وارد می‎شود» را براساس یک اتفاق واقعی ساخته‎است.

مانی حقیقی 6 سال قبل پیش از انتخابات ریاست جمهوری قصد داشت «پنجاه کیلو آلبالو» را که خودش با همراهی فرهاد توحیدی نوشته جلوی دوربین ببرد که این امکان به دلایل شرایط آن مقطع فراهم نشد و قرار بود شهرام شاه‎حسینی این فیلم را بسازد که با انصراف او، دوباره حقیقی این فیلم را ساخت.

یک خواهر به نام صنم، و یک برادر به نام محمود دارد.

مادر وی لیلی گلستان از مترجمان سرشناس و پدر او نعمت حقیقی فیلمبردار پرآوازه‎ی ایرانی است.

دانشجویان بسیج دانشگاه امام صادق (ع) برای نشان دادن اعتراض خود نسبت به محتوای فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» برای حجت الله ایوبی رییس سازمان سینمایی، یک نامه اعتراض‌آمیز و یک پیاله آلبالوی فاسد ارسال کردند. این نماد به نشان اعتراض به مجوز اکران این فیلم به کارگردانی مانی حقیقی است.
متن نامه بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق به شرح ذیل است:
«جناب آقای ایوبی، ریاست محترم سازمان امور سینمایی و سمعی بصری کشور؛
سلام علیکم؛
شنیده‌ایم پیاله آلبالوی فاسدی را که باید از اکران و حتی تولید آن پرهیز می‌کردید تا فسادش دامن سینمای کشور را نگیرد، این بار می‌خواهید از طریق شبکه‌ی نمایش خانگی به خانواده‌های ایرانی تقدیم کنید. پیشنهاد می‌کنیم اقدامی نکنید که بار دیگر وزیر ارشاد برای توجیه آن، اظهار بی‌اطلاعی و عذرخواهی کند.
چرا که توقع از وزارت ارشاد تقویت سلامت فرهنگی خانواده‌های ایرانی است نه ترویج فساد و آلودگی. ضمناً اگر همچنان بر درست بودن رویه‌ی اکران اینگونه فیلم‌ها اصرار دارید و حساسیت ما را تنها از روی سوءتفاهم می‌دانید، با وجود چهار بار دعوت قبلی انجام شده، که از طرف شما بی‌پاسخ ماند، بار دیگر نیز از شما دعوت می‌کنیم در جمع دانشجویان دانشگاه امام صادق علیه‌السلام حاضر شده و مسائل خود را در محافل علمی و انقلابی مطرح سازید.
بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام»
در مقابل ایوبی نیز اعلام کرد که این هدیه را نمی‌پذیرد و به می‌ناب عادت دارد.
در پی اعتراض به پخش این فیلم مانی حقیقی، علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به این موضوع واکنش نشان داده و به صراحت از فیلم «50 کیلو آلبالو» انتقاد کرده و تاکید می‌کند: «که مسئولین ارشاد در صدور پروانه‌ی نمایش برای این فیلم اشتباه کرده‌اند. فیلم «٥٠ کیلو آلبالو» با وجود آنکه مجوز اکران گرفته و از آن هم استقبال شده، ‌اشکالات فراوانی دارد. من پس از اعتراض‌هایی که توسط برخی رسانه‌ها انجام شد، شخصا آن را بازبینی کردم. واقعا فیلم نامناسب و مغایر سیاست‌های دولت است. فروپاشی و سقوط خانواده را ترویج می‌کند و با آرایش نامناسب بازیگران الگوی نامناسبی را ارائه می‌دهد؛ بنابراین من شخصا مخالف اکران این فیلم هستم. ربطی به مخالفت برخی رسانه‌ها هم ندارد.»
درپی این اتفاقات مانی حقیقی، کارگردان فیلم، به این اظهارات واکنش نشان داد و نامه‌ای سرگشاده را به وزیر ارشاد نوشت. در متن این نامه آمده‌است:
«جناب آقای علی جنتی، وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سلام، همان‌طور که مستحضرید، فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» ساخته‌ی این‌جانب، ‌مانی حقیقی، از ۲۶ اسفندماه سال گذشته در سرتاسر کشور اکران شده و با استقبال غیرقابل‌انتظار و چشمگیر مردم ایران روبه‌رو شده‌است. در خبرها آمده که سخنگوی وزارت ارشاد از قول شما اعلام کرده که در این فیلم «برخی ضوابط رعایت نشده و این فیلم برای پخش در شبکه‌ی خانگی اصلاح می‌شود». یادآوری چند نکته پیرامون این اظهارنظر شما ضروری به نظر می‌رسد.
١- فیلم‌نامه‌ی «پنجاه کیلو آلبالو» نه یک بار، ‌نه دو بار، بلکه سه ‌بار از وزارت محترم ارشاد پروانه ساخت دریافت کرده‌است. بار اول در سال ۱۳۸۸، هنگامی که آقای شمقدری، معاون سینمایی وزارت ارشاد بودند، بار دوم در سال ۱۳۹۳ و بار سوم در سال ۱۳۹۴ و زیر نظر مدیران فعلی شما.
٢- فیلمی که امروز روی پرده است، دقیقا براساس همان متنی ساخته‌شده که از سوی وزارت ارشاد در سه نوبت تأیید شده‌بوده و تفاوت‌هایی که بین متن فیلم‌نامه و فیلم اکران‌شده دیده می‌شود عمدتا ناشی از ممیزی‌هایی است که از سوی وزارت ارشاد اعمال شده‌است.
٣- پیش از آغاز فیلم‌برداری در پاییز سال گذشته، جناب آقای جمال شورجه، نماینده‌ی شورای پروانه ساخت وزارت ارشاد‌، تعهدنامه‌ای کتبی از جناب آقای مصطفی شایسته، تهیه‌کننده فیلم، دریافت کردند که متن آن، طبق روال معمول، در وزارتخانه شما محفوظ است. در این متن، تهیه‌کننده تعهد داده که ١۴ نکته مهم را در زمان ساخت فیلم در نظر بگیرد و پروانه نمایش فیلم منوط به اعمال این موارد صادر شده‌است. مقایسه این متن با فیلمی که امروز روی پرده سینماهای کشور است به‌روشنی ثابت می‌کند که سازندگان فیلم تا چه اندازه و با چه میزان وسواس و دقتی به تعهدهای خود پایبند بوده‌اند.
۴- پس از پایان فیلم‌برداری، فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» نه یک بار، بلکه در دو نوبت توسط شورای محترم پروانه نمایش وزارت ارشاد بازبینی شده و پس از اعمال ١٧ مورد اصلاحیه موفق به دریافت مجوز اکران شده. لازم به یادآوری نیست که یکی از اعضای شورای فوق فردی روحانی است که ظاهرا حضور بسیار فعال و تأثیرگذاری در اعمال این اصلاحیه‌ها داشته‌است.
۵- بی‌شک مستحضرید که اکران نوروزی در سینمای ایران، پرمخاطب‌ترین اکران سال سینمای ایران است و از این منظر، فیلم‌هایی که در این مقطع از سال به نمایش در می‌آیند به تعبیری مهم‌ترین فیلم‌های سال محسوب می‌شوند. به‌همین‌دلیل از مدیران محترم وزارتخانه شما و از شخص شما، انتظار می‌رود که از محتوای پرمخاطب‌ترین محصولات فرهنگی کشور، پیش از ارائه آن‌ها به عموم مردم، باخبر باشید.
به اختصار مرور می‌کنم: فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» سه بار از وزارت ارشاد پروانه ساخت گرفته، فیلم‌نامه آن ١۴ اصلاحیه داشته، دوبار توسط شورای پروانه نمایش بازبینی شده و ١٧ اصلاحیه بر آن اعمال کرده و سپس، ‌بعد از گذر از تمامی این مراحل، به ‌عنوان یکی از فیلم‌های پربیننده‌ترین اکران سال، یعنی اکران نوروزی، توسط شورای صنفی نمایش انتخاب شده. با این‌حال، امروز خبر رسیده که شما فرموده‌اید در این فیلم «برخی ضوابط رعایت نشده» و «این فیلم برای پخش در شبکه خانگی اصلاح می‌شود»، درحالی‌که نه مدیران شما در اعمال ممیزی بر این فیلم کوتاهی کرده‌اند و نه سازندگان فیلم آن را به دور از چشم شما و با گذر از مسیری غیرمتعارف یا غیرقانونی به نمایش درآورده‌اند. جناب آقای وزیر، اصل مشکل من با اعمال سانسورهای جدید در فیلمم نیست، هرچند این را تصمیمی نادرست و خارج از چارچوب اخلاقی مدیریت فرهنگی کشورم می‌دانم. بحران، جدی‌تر و نگران‌کننده‌تر از این است: ماجرای تولید و اکران فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» حاکی از این است که مدیریت فرهنگی کشور من در این ‌زمینه بی‌ضابطه، مغشوش و غیراصولی بوده‌است. به‌همین‌دلیل، من دوستانه و برادرانه از شما تقاضا می‌کنم که کار را به کاردان بسپارید. با احترام، مانی حقیقی»
در ادامه‌ی حاشیه‌های این فیلم واکنش وزیر ارشاد به اعتراض‌ها درباره این فیلم این بود که: «این فیلم از دست‌مان دررفته و اگر خودم در شورای پروانه نمایش بودم، از دادن مجوز به این فیلم جلوگیری می‌کردم.»
پس از این اظهار نظر، مانی حقیقی، کارگردان فیلم، دومین نامه‌ی خود را خطاب به دکتر علی جنتی نوشت. در متن این نامه آمده‌است:
«جناب آقای جنتی، وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی
سلام
به نقل از شما گفته شده که فیلم «پنجاه کیلو آلبالو»- که بعد از بیش از دو ماه نمایش و پانزده میلیارد تومان فروش، اخیرا به دستور شما متوقف شد- از دست اعضای شورای پروانه نمایش «در رفته بوده». اضافه کرده‌اید که این، امری «طبیعی» است و اگر خودتان پیش از اکران عمومی فیلم را دیده بودید؛ اجازه اکران به آن نمی‌دادید. این اظهارنظرها نشان می‌دهد ارزیابی شما از شرایط تولید، سانسور و پخش محصولات سینمای ایران تا حدی نادرست است که لازم است بار دیگر مزاحم اوقات جناب‌عالی بشوم و توضیحاتی پیرامون این وضعیت ارائه کنم.
امیدوارم برخلاف دفعه قبل، این بار زحمت مطالعه این چند سطر را به خودتان بدهید تا دوباره گرفتار تناقض‌گویی در ملأعام نشوید. قاعدتا باید روشن و واضح باشد انگیزه من در نگارش این یادداشت، صرفا محدود به رفع سوءتفاهم‌ها پیرامون فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» نیست؛ چرا که آن فیلم به‌خوبی موفق شده مخاطبان خودش را بیابد و رکوردهای فروش را نیز بشکند. بحث کلی‌تر و اسف‌بارتر از این حرف‌هاست. لطفا به این سه نکته توجه کنید:
١. دستگاه ممیزی فیلم در ایران به شکلی طراحی شده که اصولا، فیلمی نمی‌تواند از دست کسی در این دستگاه «در برود». ماجرای ممیزی فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» به‌قدری طولانی، پرتنش، و غامض بود که هیچ گوشه‌ای از فیلم نمی‌توانست از چشمان نافذ اعضای محترم شورای پروانه نمایش دور بماند. درواقع، هنر من صرفا در ساخت این فیلم خلاصه نشد، بلکه عبور فیلم از هزارتوی پرپیچ‌وخم ممیزی وزارت ارشاد خود به اندازه ساختن یک فیلم سینمایی نیاز به نوآوری، تخیل و خلاقیت داشت.
همان‌طور که در نامه اولم توضیح دادم، فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» سه بار از وزارت ارشاد پروانه ساخت گرفته (بار اول زیر نظر جناب آقای شمقدری). فیلم‌نامه آن ١٤ مورد، اصلاحیه داشته که این چهارده مورد توسط شخص آقای جمال شورجه به تهیه‌کننده فیلم ابلاغ شده بوده. فیلم حداقل دوبار به شکل کامل توسط اعضای شورای پروانه نمایش بازبینی شده و این شورا هفده اصلاحیه بر آن اعمال کرده بودند. نیاز به یادآوری نیست که شوراهای پروانه ساخت و پروانه نمایش متشکل از افرادی است که سال‌هاست مشغول بازبینی و اعمال ممیزی بر فیلم‌نامه‌ها و فیلم‌های سینمای ایران هستند. هر فیلم‌ساز ایرانی می‌تواند به شما اطمینان بدهد هیچ نکته‌ای به این سادگی‌ها از دست افرادی مثل حجت‌الاسلام سید مهدی خاموشی، آقایان ضیاءالدین دری، محمدباقر قهرمانی، حسین کرمی، مجید رضابالا، سیداحمدرضا دستغیب و محمدحسین لطیفی «در نمی‌رود». این آقایان تسلط چشمگیری بر کارشان دارند و وصله حواس‌پرتی و سهل‌انگاری به آن‌ها نمی‌چسبد. بنابراین، با صدور قانونی پروانه نمایش برای فیلم من، باید نتیجه گرفت فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» به وضوح مورد تأیید این آقایان قرار گرفته بوده. به عبارت دیگر، این افراد مجرب و متعهد صراحتا با نظر شخصی شما مبنی براینکه فیلم مناسب اکران نیست، مخالف بوده‌اند.
٢. ماجرای توقیف فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» بعد از دیدار شما با برخی از افراد صاحب‌نظر خارج از حیطه مدیریت سینما آغاز شد. من بی‌اندازه متأسفم که فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» به مذاق این افراد محترم خوش نیامده، هر چند تردید دارم آن‌ها فیلم من را به‌شخصه دیده باشند. اما سؤال من و همه همکاران من در سینمای ایران از شما این است: دقیقا چه کسی مسئول صدور اجازه نمایش برای فیلم‌های ماست؟ در شرایط فعلی سینمای ایران و تا زمانی که مفهوم ممیزی، هر چند نادرست، پدیده‌ای متعارف و طبیعی در حیطه کار ما تلقی می‌شود، برای من حیاتی است بتوانم با صادرکننده این رأی صحبت کنم؛ با او مذاکره کنم، مواضع خود را به او توضیح دهم، سوءتفاهم‌ها را از میان بردارم و از خلال این گفت‌وگوها فیلمم را برای مردم کشورم نمایش دهم. این حق طبیعی من است. تحقق این امر با اعضای شورای پروانه نمایش درحال‌حاضر به اندازه کافی دشوار هست، ولی آیا از من انتظار می‌رود این مذاکرات را با تک‌تک افرادی که در خارج از ساختار مدیریت سینما صاحب نفوذ هستند نیز انجام بدهم؟
من به چه شکل و با عبور از چه مسیرهایی می‌توانم به این افراد توضیح بدهم انگیزه‌ام در ساخت این فیلم چه بوده؟ آیا واقعا قرار بر این است حکم این افراد محترم، بدون چون و چرا، بدون فرصتی برای دفاع و بدون حق اعتراض، دربست بر فیلم من اعمال بشود؟ چرا باید چنین باشد؟ در دادگاه‌های مملکت حتی متهمان به قتل فرصت دارند از خود دفاع کنند. چرا من پیش از صدور حکم چنین فرصتی ندارم؟ پس تمام سازوکار پیچیده ممیزی وزارت ارشاد به چه منظور طراحی شده؟ و ما چرا این همه وقت و انرژی را در پیچ‌وخم این دستگاه تلف می‌کنیم؟ اگر قرار است تصمیم‌های مربوط به ممیزی فیلم‌ها خارج از شکل متعارف و بیرون از چارچوب وزارت ارشاد گرفته بشوند، لطفا این نکته را رسما به ما اعلام کنید تا با تصمیم‌گیرندگان واقعی تماس بگیریم؛ مجوزهایمان را از آن‌ها طلب کنیم و دیگر کاری به زیردستان شما در وزارت ارشاد نداشته باشیم. جناب آقای وزیر لطفا دقت کنید که من تک‌تک مراحل اخذ مجوزهای قانونی را از وزارت خانه شما گذرانده‌ام، اما شما بدون توجه به این سلسله مراتب و بدون احترام به قانونی که خود پاسدار آن هستید، حکم توقیف فیلم من را صادر کرده‌اید. این شما هستید، و نه من، که رفتاری قانون‌گریز، هنجارشکن و خارج از عرف داشته‌اید. بنابراین، هم انصاف و هم عقل سلیم حکم می‌کند شما، و نه من، بابت رفتارتان پاسخگو باشید.
٣. در خبرها به نقل از شما آمده بود که فیلم من «سقوط خانواده را ترویج می‌کند»، «الگوی نامناسبی ارائه می‌دهد» و «مغایر سیاست‌های دولت» است. در اینکه فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» موافقان و مخالفان زیادی دارد تردیدی نیست. ما همه به چشم خود شاهد خانواده‌هایی بودیم که در ایام نوروز در عجیب‌ترین ساعات شب و روز برای سومین یا چهارمین‌بار دسته‌جمعی به تماشای این فیلم می‌نشستند و به قهقهه می‌خندیدند. همچنین، خواننده نقدها و مقاله‌های بسیار زیادی بودیم که از ساخته‌شدن و اکران این فیلم ابراز ناخرسندی و انزجار می‌کردند و مثل شما آن را مروج الگوهایی مغایر با باورهای خود می‌دانستند. جناب آقای وزیر، ماهیت هنر همین است. فیلم باید یا مخاطبش را بخنداند و یا خونش را به جوش بیاورد، بعضی را عاشق خودش کند و بعضی را از خود متنفر کند.
فیلم باید به بحث و جدل بینجامد. فیلمی که این کار را نکند سترون و بی‌خاصیت است. من به عنوان فیلم‌ساز وظیفه دارم الگوهای جدید و ناآشنایی برای زندگی پیشنهاد کنم، وظیفه دارم عرف‌های جامعه را به چالش بکشم و حتی وظیفه دارم که سیاست‌های دولتم را نقد کنم. شما به عنوان وزیر فرهنگ و هنر کشور وظیفه دارید شرایط سالم، امن و متعادلی را هم برای من و هم برای منتقدان من فراهم کنید تا بتوانیم با یکدیگر بحث و جدل کنیم و نقطه‌نظرهایمان را برای هم توضیح بدهیم. شما قرار نیست داور این جدل باشید. شما قرار نیست رأی بدهید که چه الگویی مناسب هست و چه الگویی مناسب نیست. شما میزبان یک مناظره بزرگ هستید و باید شرایط را برای ایجاد یک بحث داغ در حوزه فرهنگ فراهم کنید. پیش از دخالت ناگهانی شما، چنین بحثی پیرامون فیلم من به بهترین شکل در فضای مجازی و مطبوعات کشور جاری بود. چرا این بحث را متوقف کردید؟ چرا اجازه ندادید این جدل ادامه پیدا کند تا ما بهتر بفهمیم که در چگونه فرهنگی زندگی می‌کنیم؟ تا بهتر بفهمیم که مردم ما درباره عشق و ازدواج و تعهد و خانواده دقیقا چه نظری دارند؟
منتقدان فیلم من حق دارند به تندی به من بتازند و دلایل مخالفت‌شان را هر جور صلاح می‌دانند در سطح جامعه منتشر کنند. موافقان فیلم هم حق دارند با همان شدت و هیجان از فیلم دفاع کنند و پیش‌فرض‌های گروه اول را به چالش بکشند. تضارب آرا یکی از ارکان دموکراسی است و جدل‌های پیرامون فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» تجلی عینی این رکن بود. این که منتقدان به فیلم من حمله کنند و آن را با تندترین لحن نقد کنند حق آن‌ها است و من با تمام وجود به این حق احترام می‌گذارم، حتی اگر تعداد بی‌شماری از آن‌ها همین حق را متقابلا برای من قایل نباشند. اما جناب آقای جنتی، شما وزیر فرهنگ این کشور هستید و نه منتقد فیلم. شما قرار نیست وارد حیطه نقد فیلم بشوید و از یکی از طرفین این جدل حمایت کنید. وظیفه شما ایجاد شرایط مناسب برای پیش‌بردن این بحث است و نه پایان‌دادن به آن، و من عمیقا متأسفم که شما تا این حد در انجام وظیفه‌تان کوتاهی کرده‌اید. توقف نمایش فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» اشتباه بزرگی بود و حرف‌های شما در توجیه این اشتباه ابعاد خطای شما را چندین برابر بزرگ‌تر کرد. برای شما آرزوی شادی و سلامتی و آزادگی روزافزون می‌کنم. با احترام، مانی حقیقی