فرهادی، آنتونیونی و چند مورد دیگر

ماجرای فیلم «درباره الی...» خیلی ساده است. خانم جوانی به نام «الی» مربی مهدکودک است و برای سفری 3 روزه با جمعی از دوستان راهی شمال می‌شود.الی، با نقش‌آفرینی ترانه علیدوستی، در واقع مهمان‌دوست خود، سپیده با بازی گلشیفته فراهانی است.اصلاً بیایید «درباره الی» را «ماجرای الی» بخوانیم تا بتوانیم به مقایسه خود راحت‌تر نزدیک شویم.در سال 1960، در سینمای ایتالیا، کارگردانی مشهور به نام مایکل آنجلو آنتونیونی (Michekangelo Antonioni) ، فیلمی می‌سازد و آن را ماجرا می‌نامد.فیلم آنتونیونی بنابر سبک کاری او، لحنی هیچکاکی دارد و بنابر سیاه و سفید بودن تصویر، دلهره و تعلیق پرکشش آن تا قسمت اعظم این اثر را دربرمی‌گیرد. هرچند فیلم آنتونیونی در نیمه خود از لحاظ کشش دلهره‌آمیز به یکباره دچار رخوت و سکون می‌شود و لوکشین‌های مناطق باستانی و تاریخی ایتالیا، به ویژه شهر رم، دوربین و در واقع روایت فیلم را مسحور خود می‌کند، اما پیرنگ اصلی داستان. کم‌کم از لایه‌های دلهره‌آمیز آن سر در می‌آورد و شناسایی ارتباط شخصیت‌های داستان رنگ دیگری به خود می‌گیرد.فیلم «ماجرا» اثر آنتونیونی، در واقع یکی از سه‌گانه‌های او محسوب3 می‌شود. در فیلم آنتونیونی هم، طرح داستان بسیار ساده است. در واقع ماجرا دو بخش در تنه اصلی دارد و در بخش نخست هر دو فیلم، تماشاگر به تدریج با برخوردهای لفظی شخصیت‌های فیلم با یکدیگر و نوع رفتار آنها با شرایط تغییر موقعیت زندگی در سفر آشنا می‌شود و شناختی اجمالی از کاراکترها پیدا می‌کند.این، نخستین وجه مشترک «درباره الی» با «ماجرا» است. آغاز بخش دوم هر دو فیلم که نوع فصل‌بندی و افتراق آن با بخش نخست بسیار مشابه است، آرامش ابتدایی داستان جای خود را به دلهره، اضطراب و درگیری می‌دهد.در فیلم درباره الی، الی در کنار ساحل صخره‌ای دریا ناپدید می‌شود و در فیلم ماجرا، آنا در روی جزیره صخره‌ای وسط اقیانوس، ناپدید می‌شود.اما در بخش زیادی از فیلم ماجرا، القای دلهره، به غیر از عامل ناپدید شدن دختر، مدیون فضای ترسناک ارتفاع صخره‌ها تا سطح دریا و امواج خروشان و کف‌آلودی است که جزیره را در برگرفته است.

ترانه علیدوستی در فیلم درباره الی

اما در صحنه ناپدید شدن الی، آرامش و مناظر تسکین‌دهنده جنگل، ساحل و دریا، به یکباره جای خود را به سرسام صدا و نماهای بسته بادبادک و الی می‌دهد.از سوی دیگر به غیر از اضطراب افراد و دغدغه یافتن دختر ناپدید شده که نمی‌توان فضاسازی آن را مراعات نظیر دانست، ذکر احتمال فرار دختر به خاطر اینکه پیشتر گفته است می‌خواهد زودتر از جمع جدا شده و باز گردد، از نقاط به شدت نزدیک دو فیلم است.نکتة تأمل برانگیز دیگر در مقایسه دو جریان فیلم، برجسته می‌شود:

الف ـ الی، ناشناس در بین جمعی که نمی‌دانند مربی مهد یکی از بچه‌هاست، به سفر می‌آید. او در فرصتی که در کنار ساحل بوده، می‌گریزد یا گم می‌شود و یکی از نزدیکان او به محل می‌آید ولی او هم چیز زیادی از درونیات الی نمی‌داند. درگیری‌هایی بین برادر و خواهر که دومی دعوت کننده الی به این سفر بوده در می‌گیرد. ذهن افراد مخصوصاً نامزد الی که سراسیمه به شمال آمده و سپیده دوست نه چندان آشنا با الی ـ به این معطوف می‌شود که چرا الی با اینکه نامزد داشته است برای تجربه یک ازدواج با این جمع به سفر آمده است.

ب ـ در فیلم ماجرا، آنا ناپدید می‌شود.در جریره صخره‌ای که هیچ راهی به جایی ندارد، همگی به دنبال آنا می گردند. پدری که چندان با خصوصیات آنا آشنا نیست به محل می‌آید. اما در این میان بین کلود یا دوست آنا با نامزد آنا (ساندرو)، کششی ایجاد می‌شود و..

مریلا زارعی و پیمان معادی در فیلم درباره الی

مانع شباهت بیشتر

شاید محدودیت‌هایی از قبیل سخت بودن بیان ارتباط‌های عاطفی در سینمای ایران و مدت زمان کم4، موانع بزرگی بر سر راه اصغر فرهادی قرار داده است و گرنه با وجود این تقارن‌های اساسی احتمال شباهت بیشتر دو فیلم بیشتر و بیشتر می‌شد.

محدودیت‌ زمانی یا هر چیز دیگری باعث می‌شود که تقابل نامزد الی با این واقعیت که الی وجود او را در زندگی‌اش کتمان کرده است، کمتر در تیررس نگاه فیلمنامه‌نویس قرار گیرد.

اصغر فرهادی درسکانس‌های درگیری افراد، جستجوی دلهره‌آمیز برای یافتن آرش (کودکی که در هنگام ناپدید شدن الی در حال غرق شدن بود) و جستجوی الی خلاصه می‌شود. در صورتی که در فیلم «ماجرا» اثر میکلانژ آنتونیونی، پس از ناپدید شدن آنا (که گویا درک کرده بود با وجود دوستش کلودیا،‌جایی در جمع دوستانش که به سفر تفریحی آمده‌اند ندارد)، ساندرو و کلودیا به یکدیگر علاقه نشان می‌دهند و در بحبوحه یافتن آنا، این علاقه و وابستگی بیشتر و بیشتر می‌شود شاید این جایگزینی معشوق که نمی‌تواند به عنوان رقابت عشقی به آن نگاه کرد و کاملاً از آن بحث جدا است، تنها نکته مشترکی باشد که به‌صورتی ستودنی در هر دو روایت به گونه‌ای مجزا، به تصویر درآمده است.

ترانه علیدوستی و شهاب حسینی در فیلم درباره الی

ختم کلام شخصیت

 زن در آثار آنتونیونی، نظیر آگراندیسمان «شب و ماجرا» همواره به گونه‌ای است که زن قدرت انتخاب دارد و این حق انتخاب خود را بر مرد تحمیل می‌کند و در این راه باعث درگیری افراد می‌شود.اما در فیلم اصغر فرهادی، این نگرش هرچند مورد توجه قرار می‌گیرد، اما به قصه‌ای که شاید فرجامی باید، به راحتی با مرگ الی به پایان می‌رسد.