نقد اختصاصی: قسمت اول سریال سرزمین غرب

نقل قولی از شکسپیر هست که می گوید: دنیا سراسر صحنۀ بازی است. همۀ بازیگران آن به نوبت می آیند و می روند. سریال دنیای غرب، محصول عظیم جدیدِ شبکۀ اچ.بی.او در اولین قسمت از اولین فصلش ما را به یاد این جمله می اندازد. صحنۀ بازی ای که بازیگرانش به نوبت ایفای نقش می کنند؛ هرچند برای یک بار دیگر در صف ایفای دوبارۀ نقش خود می مانند! عالمِ سینما، نام "جاناتان نولان" را در کنار برادرش "کریستوفر نولان" به عنوان فیلمنامه نویس می شناسد. ما در دو دهۀ گذشته با رویکرد فانتزی و علمی تخیلی او که ابعادی فلسفی و در عین حال سرگرم کننده دارند، آشنا شده ایم. این بار در فصل اول سریال «دنیای غرب» او در مقام نویسنده، تهیه کننده و (فعلاً) کارگردان، در قالب یک سریال، به تالیف این مجموعه می پردازد.
درآمیختگی گونه ها، یکی از دستاوردهای با ارزش هالیوود جدید و سینمای امریکاست. آنها با هوشمندی، یک اثر سینمایی را طوری می سازند که بین چند ژانر (مثلاً علمی تخیلی و وسترن) باشد تا بتواند علاقمندان به هر دو گونه را همراه خود کند. اما در برخورد تماتیک، پس از ارتباط برقرار کردن با داستان این سریال، در همین قسمت اول ما متوجه می شویم که «جاناتان نولان» وامدار میراثی از سینمای علمی تخیلی است که قبلاً در جای جای سینمای هالیوود، موارد مشابهش را تجربه کرده ایم. می توانیم از فیلم مشهور «نمایش ترومن» ساختۀ «پیتر وبر» شروع کنیم. در داستان آن فیلم هم مانند «غرب وحشی» در محیطی که به مثابه یک آزمایشگاه است، فضایی تدارک دیده شده که افرادی مانند دستۀ محققان، بتوانند بر زندگی یک انسان محاط شوند و علمکردها و دستورالعمل هایی را از بالا مشاهده کنند. یک مثالش هم در یکی از آثار نسبتاً گمنام «صادق هدایت» دیده ایم. «افسانۀ آفرینش» که در آن شخصی در مقام خالق، مخلوقاتش را به جان می اندازد.
اگر باز هم کمی دقت کنیم، از داستانی که در آن به ربات هایی که شمایل انسانی دارند، و ماموریتی را از جانب انسانها برعهده گرفته اند، یاد ایدۀ اولیۀ ترمیناتور (ساختۀ جیمز کامرون) می افتیم. هرچند ماموریت رباتها در فیلمهای «جیمز کامرون»، مسئولیتی به سنگینی نجات جان بشریت و انسانیت است و در «دنیای غرب» رباتهای انسان نما، تنها برآورده کردن نیازهای نفسانی و روزمرۀ انسانها را برعهده دارند. این رباتها در ابتدا چند قطعۀ مکانیکی بی حس و بی جان اند، و در ادامۀ تولید شدنشان، بافتاری انسانی را صاحب می شوند. تا جایی که ربات بودنِ آنها قابل تشخیص نباشد. برای این فرآیند (چنانچه در تیتراژ زیبای سریال دیده می شود) سازۀ جسمانی آنها در مایعی فرو می رود تا پوست و غشای سطحی آنها ساخته شود. این یکی را در انیمۀ ژاپنی «شبح در پوسته» (Ghost in the Shell) قبلاً دیده بودیم. و فیلمی که خود به شدت در بسیاری از ساختارهایش از «شبح در پوسته» رونویسی کرده است: سه گانۀ ماتریکس. هم در «ماتریکس» و هم در «دنیای غرب» تفکیک واضحی بین دنیای واقعی و دنیای مجازی وجود دارد، اما «ماتریکس» هم بر خلاف «دنیای غرب» در پی بازی کردن با مسائلی فلسفی و حتی مذهبی است.
با این حال، نباید فیلمنامۀ «جاناتان نولان» را به چند فرمول سادۀ سینمای علمی تخیلی تقلیل داد. او تا به حال به خوبی ثابت کرده است که می تواند بارها مخاطب را درگیر ذهنیات و فرضیات خود کند. مثال بارزش در همین قسمت اول سریال «دنیای غرب» به چشم می خورد. «دولوروس» در پدر مسنی دارد (آقای آبارناتی) که در روند منطقی فیلم اختلال ایجاد می کند. او دستورالعملی که باید انجام دهد را نادیده می گیرد و پا را از خط قرمزها فراتر می برد. تا جایی که «دکتر رابرت فورد» (با حضور آنتونی هاپکینز) او را روبروی خود می شناند و چهره به چهره او را بررسی می کند. پیرمرد، مانند شیطانی است که حاضر نشده به انسان (که خالقش هم هست) تعظیم کند. رفتار خارج از قاعدۀ برنامه ریزی شدۀ او به مثابه یک اتفاق فراطبیعی در آن دنیای ماتریالیستی و فیزیکی است.
به هر تقدیر، قضاوت کردن و محک زدن یک پروژۀ عظیم، در حالی که فقط یک قسمت از آن منتشر شده و راه درازی در پیش دارد، کار عادلانه ای نیست. زیرا به نظر می رسد که هنوز حتی مقدمۀ این سریال به طور کامل ارائه نشده است. بسیاری از موارد هنوز مجهول و مبهم اند و این برخاسته از ذات پروژه های بلند مدت است که همه چیز را یکجا در اختیار مخاطب (نمی خواهند و نمی توانند) بگذارند. بنابراین باید نشست و صبر کرد و ادامۀ ماجرا را پی گرفت. (کاش این بار به قیمتش بیارزد...)