از «رنگ خدا» تا «محمد رسول الله (ص)»

 به گزارش منظوم؛ مرجع سینما و تلویزیون ایران، نمای دینی و فیلم‌های دینی و مذهبی اصولا پس از انقلاب اسلامی و سال 57 در ایران شکل گرفت. درواقع دغدغه و ایده پیدایش آن از درون فیلمسازان و هم خود حکومت به‌وجود آمد. در طول این سال‌ها و در دهه‌های مختلف 60، 70، 80 و 90 انواع و اقسام عنوان‌ها به این نوع سینما اطلاق شد از سینمای عرفانی تارکوفسکی و بلوک شرق تا سینمای معناگرای دهه 70 و 80 و حتی سینمای موسوم به سینمای فاخر که به‌طور عمده فیلم‌های پرخرج و کم فروش را شامل می‌شد اما آنچه در همه این سال‌ها و در طول بررسی و تحلیل سینمای دینی با تعاریف فوق حاصل شده است تنها ماکت و کلیشه‌ای از دین و عرفان و مفاهیم اخلاقی است که نه تماشاگر را مجبور می‌کند تا به سینما بیاید، نه تاثیرگذار است و نه فکر مخاطب را درگیر می‌کند.

بحث آسیب‌شناسی این تفکر و جریان هدف این نوشته نیست بلکه در این فرصت به اشاره مهم‌ترین فیلم‌هایی که با این عنوان به مخاطب معرفی شدند به اجمال می‌پردازیم. در مجموعه پیش رو دو نوع کلی از فیلم‌های مذهبی در سینمای ایران از هفت فیلمساز مختلف ارائه شده است که چهار فیلم اول؛ «یعنی رنگ خدا»، «زیرنورماه»، «قدمگاه» و «یک تکه نان» فیلم‌هایی با محوریت خداوند، روحانیت، معصومین‌علیه‌السلام و عالم غیب در گروه سینمای معناگرا و عرفانی قرار می‌گیرند که خیلی مفاهیم اخلاقی و دینی در آن پرداخت مناسب و تاثیرگذاری نداشته است. در بخش دوم؛ یعنی فیلم‌های «مسافر ری»، «مریم مقدس»، «سفیر» و «محمد رسول‌اله» قرار می‌گیرند که در اصل و در اصطلاح سینمایی فیلم‌هایی در ژانر تاریخی محسوب می‌شوند که به معرفی و تبیین زندگی بزرگان دین می‌پردازند. در این سینما این شخصیت‌ها به‌عنوان قهرمان اصلی هستند که تم و درونمایه دینی به فیلم‌ها دادند وگرنه در سینمای جهان گونه‌ای به‌نام سینمای دینی وجود ندارد و به‌طور معمول فیلم‌های تاریخی یا درام‌های معمولی به‌صورت غیرمستقیم و غیرشعاری به مفاهیم اخلاقی و انسانی و مسلک‌های عقیدتی به‌عنوان فرهنگ و آیین زندگی ارائه می‌شون.

1- «رنگ خدا» فیلمی به کارگردانی مجید مجیدی است که بعد از «بچه‌های آسمان» که به اسکار معرفی شد از مهم‌ترین فیلم‌های سینمای ایران محسوب می‌شود که ماهیت دین و خدا در آن پررنگ است. همان‌طور که در ادامه آمده منبع آموزشی مناسبی در کشورهای آسیایی که گرایش بیشتری به معنویت دارند تلقی شده که سینمای ایران را با عنوان سینمایی عمیق و دارای پیام به جهانیان معرفی کرد.

داستان:

محمد رمضانی فرزند نابینای هاشم که در مدرسه نابینایان تحصیل می‌کند برای گذراندن تعطیلات به خانه بازمیگردد...

بازیگران: حسین محجوب و محسن رمضانی

واکنش منتقدان:

استیفان هلدن در نگاهی مشابه ابرت در ۲۵ سپتامبر ۱۹۹۹ در نیویورک تایمز می‌نویسد؛ «این فیلم در حد بالاترین درجه وضوحی که یک فیلم ممکن است بدان برسد، نشان می‌دهد که دارای رسالتی دینی است اما تجربه‌ای ژرف از تامل در جهان طبیعی را در اختیار ما قرار می‌دهد... فیلم «رنگ خدا» گوهری دیگر است که از سرچشمه‌ای واحد؛ یعنی از یکی از پویاترین سینماهای ملی جهان به ما عرضه شده است.»

فروش در سینماهای آمریکا:

1- فیلم «رنگ خدا» در آمریکا از راه فروش در حدود فقط سی‌سینما حدود دومیلیون دلار به‌دست آورد. با توجه به قیمت ناچیز بلیت آن، این مبلغ، برای هر سینمای خاورمیانه‌ای و بسیاری از سینماهای دیگر بی‌سابقه است.

جوایزو افتخارات:

این فیلم در بخش بین‌الملل جوایز متعددی را برای بازیگر و بهترین فیلم خارجی و کارگردانی مجید مجیدی به‌دست آورد و منبع الهام و آموزش در برخی دانشگاهای شرق آسیا نیز شده است.

2- زیر نور ماه ساخته رضا میرکریمی و به تهیه‌کنندگی منوچهر محمدی در سال ۷۹ است. این فیلم نخستین فیلم سینمای بعد از انقلاب است که شخصیت اصلی آن یک روحانی شیعه است. میرکریمی با نزدیک‌شدن به شخصیت یک روحانی خالص و بی‌ادعا چالش‌های روحی روانی او را برای برتن کردن لباس روحانیت به‌عنوان نمادی از معصومین علیه‌السلام و اولیای خدا را به نمایش می‌گذارد و در کنار آن به زندگی این قشر و آدم‌های مختلف با این لباس می‌پردازد و گذری هم به جامعه و آدم هایش دارد.

داستان:

داستان این فیلم درباره طلبه‌ای به‌نام سیدحسن است که اعتقاد دارد به این دلیل که مانند پدربزرگش میان مردم نیست و نفسش تاثیری ندارد، نمی‌تواند لباس روحانیت را بپوشد و تنها برای دلخوشی خانواده‌اش چنین می‌کند. روزی که لباس روحانیت را می‌خرد در مترو پسرکی لباس او را می‌دزدد. جست‌وجوی او برای لباس موجب آشنایی او با بی‌خانمانان زیر پل رسالت می‌شود. او سرانجام همه کتاب‌هایش را می‌فروشد تا بتواند به آن‌ها کمک کند. خواهر آن کودک نیز یک زن خیابانی است که اقدام به خودکشی می‌کند. سیدحسن او را به بیمارستان می‌رساند. روزی که طلاب از دست استادشان ملبس می‌شوند، سیدحسن لباس روحانیت را از زن خیابانی پس می‌گیرد.

بازیگران: حسین پرستار، حامد رجبعلی، مهران رجبی و شقایق دهقان.

جوایز:

این فیلم موفق به دریافت جایزه هیات داوران جشنواره فجر و جایزه هفته اول منتقدان جشنواره کن شده است. ضمن این‌که در جشنواره فیلم‌های کشور‌های آسیایی مانند جشنواره دهلی، توکیو و بیروت نیز برای کارگردانی و بهترین فیلم جایزه برتر را کسب کرده است.

5.مسافر ری فیلمی به کارگردانی و نویسندگی داوود میرباقری ساخته سال ۷۹ است. میر باقری فیلمساز ایرانی که در ساختن گونه‌‌های تاریخی و حماسی متبحر است بیشتر برای ساختن سریال‌های تلویزیونی «امام علی»(ع) و «مختارنامه» موردتوجه قرارگرفت. فیلم سینمایی «مسافر ری» که برشی از زندگی حضرت شاه عبدالعظیم(ع) است نتوانست در اکران خیلی موفق بشاد و از نظر فروش و توجه مردم خیلی چشمگیر نبود.

داستان:

قرن سوم هجری، پس از تخریب بارگاه امام حسین‌(ع) به‌دستور عمال خلیفه، عبدالعظیم به توصیه امام هادی(ع)، به مهاجرتی طولانی به سمت ایران و شهر ری اقدام می‌کند. این هجرت از نظر سیاسی بسیار پر اهمیت است و عبدالعظیم طی این مسافرت حامل پیام امام هادی‌(ع) به علویان ایرانی است. او در این مسافرت طولانی با خطرات و حوادث گوناگونی روبه‌رو می‌شود و در مواجه با نژادها و اقوام مختلف ساکن ایران، جلوه‌هایی از فرهنگ شیعه اصیل را آشکار می‌سازد. سرانجام پس از مسافرتی خطیر و انباشته از حوادث تلخ و شیرین به مقصد می‌رسد.

بازیگران:

1- داریوش ارجمند عبدالعظیم

2- جمشید هاشم‌پور ابوعون

3- محمد‌رضا شریفی‌نیا متوکل

4- ویشکا آسایش روشنک

6. مریم مقدس فیلمی به نویسندگی و کارگردانی شهریار بحرانی در سال 79 است. نسخه تلویزیونی این فیلم هم از شبکه دو سیما و آی‌فیلم پخش شده است. «مریم مقدس» در کنار «یوسف پیامبر» شاید مهم‌ترین سریال‌های تاریخی مذهبی سیمای جمهوری اسلامی ایران باشند که نسخه تلویزیونی آن‌ها بیشترمورد توجه قرار گرفت. هر دو سریال به‌علت ضعف‌های آشکار در فیلمنامه‌نویسی و قصه‌گویی و از همه مهم‌تر شخصیت‌پردازی ضعیف خیلی تاثیرگذار و ماندگار نشدند بلکه تنها در طول زمان تولید و نمایش و آن‌هم به‌خاطر شهرت شخصیت اصلی‌شان؛ یعنی حضرت مریم(س) و حضرت یوسف(ع) نزد مردم ایران مورد توجه قرار گرفتند و خیلی زود از حافظه تاریخی مردم و مخاطبان تلویزیون پاک شدند.

بازیگران:

در این فیلم بیش از نود بازیگر به ایفای نقش پرداخته‌اند وشبنم قلی‌خانی در نقش مریم مادر عیسی ظاهر شده است.پرویز پورحسینی در نقش حضرت زکریا(ع) و مریم رضوی، ایفاگر نقش کودکی حضرت مریم(س) بوده‌اند.

داستان:

داستان فیلم داستان مشهور زندگی و باردار شدن حضرت مریم مقدس(س) است که عیسی مسیح را بدون آن‌که ازدواج کند و به اذن و اراده خداوند به دینا می‌آورد...

نظر تهیه‌کننده درباره فیلم و سریال:

در این نوع آثار حضور بازیگران چهره برای جذب مخاطبان چندان تاثیری ندارد. مثال عینی و مشخص آن فیلم و سریال «مریم مقدس(س)» است که بازیگر چهره‌ای در آن نداشتیم اما خوشبختانه چه در زمان اکران سینمایی و چه در زمان هنگام پخش سریال تلویزیونی با استقبال انبوه مخاطبان مواجه شدیم به‌دلیل آن‌که خصوصیات کامل یک آثار مذهبی در آن اثر رعایت شده بود.

آثار سینمای دینی برای تاثیرگذاری بیشتر نباید چندان به مباحث دنیوی و روزمره وقایع تاریخی بپردازند و بهتر است به مباحث معنوی و اخروی زندگی ائمه اطهار(س) توجه داشته باشند.

7- سفیر فیلمی به کارگردانیفریبرز صالح و نویسندگی فریبرز صالح، کیهان رهگذار بود. این فیلم در سال ۶۱ خورشیدی ساخته شد و در اولین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. سفیر از آن جهت اهمیت زیادی در تاریخ سینمای ایران دارد که باید گفت؛ اولین تجربه جدی سینمای ایران در پرداخت به ژانر تاریخی و با محوریت مذهب و ماجرای عاشورای حسینی است که در آن زمان و با امکانات کم ساخته شد ولی از ماندگارترین فیلم‌های تاریخی مذهبی سینمای ایران است. همچنین سفیر در سال 61 اکران شد و عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال را به‌دست آورد و ازموفق‌ترین فیلم‌های با تم مذهبی است که توانست در جذب مخاطب عام و خاص موفق باشد.

داستان:

قیس بن‌مسهر با نامه‌ای از طرف حسین بن‌علی برای سلیمان بن صرد‌خزاعی راهی کوفه می‌شود که در راه از سوی ماموران ابن‌زیاد والی کوفه دستگیر و به زندان می‌افتد. در زندان به وی گفته می‌شود که در صورت سخنرانی علیه حسین بن‌علی از زندان آزاد خواهد شد، وی با قبول این شرط روی منبر رفته است اما علیه یزید سخنرانی می‌کند. پس از این سخنرانی قیس به‌دستور ابن‌زیاد کشته می‌شود.

بازیگران: فرامرز قریبیان، عزت‌اله مقبلی، جلال پیشواییان و کاظم افرندنیا.

8. محمد رسول‌اله فیلمی است در گونه تاریخی به کارگردانی مجید مجیدی که داستان زندگی کودکی حضرت محمدپیامبر(ص) سده شش میلادی را روایت می‌کند.

قرار است سه‌گانه‌ سینمایی و مستقل از هم تولید شود که به مقاطع مختلف زندگی حضرت‌محمد(ص) بپردازد. در اولین فیلم، قصه از دوران جاهلیت و شرایط اجتماعی زمان تولد محمد آغاز می‌شود و در ۱۲ سالگی او به پایان می‌رسد.

این فیلم پرهزینه‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران محسوب می‌شود. بخش‌هایی از این فیلم(مربوط به واقعه جنگ اصحاب فیل) در کشور آفریقای جنوبی فیلمبرداری شده است.

بازیگران:

علیرضا شجاع‌نوری در نقش عبدالمطلب

مهدی پاکدل در نقش ابوطالب

ساره بیات در نقش حلیمه سعدیه

مینا ساداتی در نقش آمنه بنت‌وهب

محسن تنابنده در نقش ساموئل

داریوش فرهنگدر نقش ابوسفیان

رعنا آزادی‌ور در نقش ام جمیل

واکنش‌ها و نظرات منتقدان:

- استادان و علمای دانشگاه الازهر به این دلیل که بخش‌هایی از بدن بازیگر نقش کودکی محمد(ص) در معرض دید قرار می‌گیرد و صدای این بازیگر نیز پخش می‌شود، از این فیلم انتقاد داشته و خواهان ممنوعیت اکران آن شدند و از روحانیون شیعه نیز چنین موضعی را درخواست کردند. عباس شومان؛ معاون شیخ الازهر در گفت‌وگو با روزنامه «المصری الیوم»؛ تلاش ایران برای اکران فیلمی که در آن پیامبر اکرم به تصویر کشیده شود مخالف اصول اسلامی و عقیده اهل‌سنت است.

- در کنار منتقدان سنی مذهب برخی از کارشناسان شیعه نیز هستند که به محتوای این فیلم پرهزینه انتقاد دارند. رضا بابایی؛ پژوهشگر درباره این فیلم گفت: این فیلم در خدمت هیچ ایده و طرحی نیست، مگر ایده فیلم برای فیلم. فیلمی که برای آن شهرک ساخته‌اند و آهنگساز اسکاری و فیلمبردار ممتاز جهانی را به خدمت گرفته‌اند، هیچ طرحی بجز نمایش پرهزینه چند معجزه از پیامبر در دوران کودکی و نوجوانی ندارد

- رسانه‌های ایتالیا فیلم «محمد رسول‌اله» را یک موفقیت دانستند.

روزنامه گاردین در نقدی از فیلم «محمد رسول‌اله» این فیلم را از نظر معنوی صادق، مسئول و شاعرانه دانست.

آخرین اخبار، رویدادها و حواشی روز سینما، تلویزیون، بازیگران و هنرمندان ایران را در صفحه‌ی اخبار منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران می‌‌توانید دنبال کنید.