نقد و بررسی فیلم 12 سال بردگی

بدون شک "12 Years A Slave/دوازده سال بردگی" در زمان معرفی نامزدهای اسکار حرف های زیادی برای گفتن خواهد داشت.فیلم اقتباسی قانع کننده و قوی از خود زندگی نامه نورثاپ از 12 سالی است که بین سال های 1841 تا 1853 به عنوان برده در مزارع لوئیزیانا گذراند.وقتی صحبت از ترسیم و باز سازی شرایطی باشد که بردگان در آن کار و زندگی می کردند فیلم از نشان دادن واقعیت ها مضایقه نکرده و هیچ چیز را تعدیل نکرده است.صحنه های خشونت در نماهایی رک و صریح به تصویر کشیده شده اند که می شود آن ها را در مرز NC-17 (درجه بندی سنی ممنوع شده برای 17 سال و زیر 17 سال یا No One 17 And Under Admitted،افراد 17 سال و زیر 17 سال به هیچ وجه مجاز به تماشای این فیلم ها نیستند؛فیلم حاوی مناظر واضح پورن،خشونت اغراق شده و کلمات ناخوشایند است.فیلمی که درجه بندی سنی NC-17 را دریافت کند،لزوما فیلمی ضد اخلاقی یا پورنو گرافی نیست) دانست.

فیلم نامه که به قلم جان ریدلی نوشته شده،حکایت فشرده شده و اندکی دست کاری شده نورثاپ (چیوِتِل اجیوفور) را بازگو می کند.او یک مرد آزاد نیویورکی است که ربوده شده و به عنوان برده فروخته می شود.او 12 سال در مزارع و زیر دست صاحبان مختلف کار می کند تا این که یک چوب بر کانادایی به کمکش شتافته و داستان اتفاقاتی که برای او افتاده را برای دیگران بازگو می کند.داستان رنج های او پس از آزاد شدنش منتشر شده و سی هزار نسخه هم می فروشد.بعد از حدود یک قرن فراموشی داستان او دوباره در طی دهه 60 سر زبان ها افتاد.فیلم استیو مک کویین اولین اقتباس از این داستان نیست.فیلم تلویزیونی ساخته شده در سال 1984 با نام " Solomon Northup's Odyssey/ادیسه سالامن نورثاپ" را نباید از قلم انداخت.اگر چه خشونت و وحشی گری در آن تعدیل شده و به اندازه "12 Years A Slave/دوازده سال بردگی" نبود.

فیلم شرح دهشتناکی از ظلم هایی که بشر قادر به انجامشان است می دهد.البته تمام سفید پوستان فیلم انسان های شروری نیستند؛شخصیت فورد با بازی کامبِربَچ و بِیس با بازی برد پیت مثال هایی از این دست هستند.اما حتی بهترین انسان ها هم از گزند عرف و سنت های غلط آن زمان در امان نبوده اند.دو شخصیت در فیلم را می توان تبلور وجوه ناخوشایند سفید پوستان آن زمان در ایالت های جنوبی دانست.تِبیتز (پال دانو)،کارگری در مزارع فورد و اِدوین اِپس (مایکل فَسبِندِر)،صاحب یک مزرعه پنبه.هر دوی آن ها سیاه پوستان را پایین تر از انسان می دانند و به این طریق رفتار خود با آن ها را توجیه می کنند.اِپس حتی گهگاه آیه هایی از انجیل را در تایید اعمال وحشتناکش نقل می کند.این گفته که انجیل را می توان برای توجیه هر نوع ظلمی به کار برد در این جا به خوبی دیده می شود.دیدگاه های اِپس و شبیه آن را می توان در سراسر ایالت های جنوبی،قبل،در طول و حتی بعد از جنگ داخلی دید.

دوازده سال بردگی" را می توان از آنِ چیوِتِل اجیوفور دانست که بازی خوبش مطمئنا نامزدی اسکار را برایش به ارمغان خواهد آورد.مثل بازی دنیل دی لوییس در "Lincoln/لینکلن" که یک سر و گردن از دیگر نامزدهای اسکار 2013 بالاتر بود،این هم یکی از آن ایفای نقش هایی است که در اوج قرار دارد.حالت های چهره اجیوفور که مک کویین آن ها را در نماهای بسته شکار کرده بسیار متقاعد کننده هستند و حق مطلب را ادا می کنند.اجیوفور نماهای مربوط به پیش از بردگی نورثاپ یعنی زمان زندگی در آسایش خانه را هم خوب بازی کرده،هم چنین سردرگمی او در روزهای ابتدای اسارت را هم باید به ایفای نقش خوب او در کل فیلم اضافه کرد.لحظه بازی اسکاری او نزدیک به انتهای فیلم و صحنه ای است که اشک از چشمان سنگدل ترین بیننده هم در می آورد.

مایکل فَسبِندِر نقش منفی فیلم،اِپس را فردی تا مغز استخوان فاسد و بی تعادل (یا از مشروب،یا اعتقادات مذهبی و یا بیماری ذهنی) نشان می دهد.شخصیت او ترسناک تر از شخصیت تِبیتزِ پال دانو است،زیرا هم قدرت زیادی دارد و هم غیر قابل پیش بینی است.صحنه ای که او به نورثاپ دستور می دهد پَتسی (لوپیتا نیانگو) را شلاق بزند یکی از غیر قابل تماشا ترین صحنه های سینمایی امسال است.بازی گیرای بازیگران اصلی فیلم،جذابیت داستانی آن را دو چندان کرده است.

اگر گله و شکایتی از بازیگری در این فیلم باشد،مربوط به نقش های فرعی است.استفاده از پال جیاماتی،آلفرِی وودِرد و برد پیت در نقش های فرعی (که به نوعی به حضور افتخاری هم شباهت دارند) بیش تر از آن که به داستان کمک کرده باشند به ضرر آن کار کرده و حواس بیننده را پرت می کنند.اگر چه بازی پیت ایرادی ندارد اما سایه او روی این شخصیت پرداخت نشده سنگینی می کند و بیش تر از شخصیت این خود او است که به چشم می آید.این را نمی توان اشتباهی مرگ بار دانست اما قطعا تصمیمی سوال برانگیز است.فیلم آن قدر قوی هست که بر چنین ایراد های کوچکی بچربد ولی جا داشت تامل بیش تری روی آن صورت می گرفت.

معمولا از هانس زیمر بابت مبالغه آمیز بودن کارهایش انتقاد می شود اما موسیقی متن او در این فیلم را باید مناسب و به جا به حساب آورد.موسیقی متن او شوم و فروتنانه است و تنش و نحسی بسیاری از نماها را افزایش می دهد.مک کویین در باز سازی فضای مزارع زمان جنگ داخلی زحمت بسیاری کشیده و از منبع اصلی فیلم و بسیاری منابع تاریخی دیگر در باز آفرینی جزئیات استفاده کرده که انصافا هم نتیجه کار رضایت بخش است.

دوازده سال بردگی" ناراحت کننده و غمناک است و از داستانی این چنین انتظار دیگری هم نمی رود.اشاره هایی به شجاعت و رستگاری در فیلم شده اما حس غالب فیلم یادآور زشتی نیمه تاریک وجود انسان است.مانند فیلم هایی که به آلمان نازی می پردازند،این فیلم هم ترس هایی را به تصویر می کشد که ورای بنیان تمدن و رفاه اقتصادی قرار دارند."12 Years A Slave/دوازده سال بردگی" یک سرگرمی ساده و سر راست نیست اما ارزش سینمایی آن از نود درصد فیلم ها بیش تر است و احساسات و تفکراتی که در بیننده به جا می گذارد به این راحتی ها از بین نمی رود.

مترجم:رضا اسدی