نگاهی به فیلم‌ و سریال‌هایی که از روی رمان‌ها ساخته شده‌اند

منظوم؛ مرجع سینما و تلویزیون ایران:

در سینمای جهان فیلمهای بسیار موفق و ماندگاری ساخته شده اند که فیلمنامه‌شان اقتباس از نمایشنامه یا کتاب بوده اند. در سینمای ایران هم این اتفاق زیاد رخ داده و بعضا فیلم های درجه یکی از روی کتابهای رمانو یا نمایشنامه های ایرانی و خارجی ساخته شده است. کتاب‌های زیادی هستند که الهام‌بخش فیلم‌هایی در تاریخ سینمای ایران بوده‌اند. آثار داستانی بخصوص در سینمای روشنفکری ایران کمک بزرگی بوده‌اند. البته گاهی اقتباس‌های سینمایی فیلم‌های موفقی از آب درنیامده‌اند و گاهی هم فیلم با اعتراضِ نویسنده روبه‌رو شده است.

در این پرونده از منظوم تصمیم گرفتیم نگاهی گذرا به آثار سینمای ایران که داستانشان از روی کتاب ها و نمایشنامه ها گرفته شده است داشته باشیم. با ما همراه باشید.

شب قوزی (فرخ غفاری)

«شب قوزی» ساخته فرخ غفاری است و از داستان «خیاط، احدب، یهودی، مباشر و نصرانی» از شب بیست و چهارم «هزار و یک شب» اقتباس و نگاشته شده و بخشی از فضای سیاه دهه ۴۰ جامعه ایران را به نمایش می‌گذارد. این فیلم اگرچه در اکران عمومی، با اقبال چندانی روبه‌رو نشد ولی در جشنواره‌های کن، کارلوی‌واری و بروکسل مورد تحسین قرار گرفت.

شوهر آهوخانم (داوود ملاپور)

«شوهر آهوخانم» عنوان رمانی از علی‌محمد افغانی و از مشهورترین رمان‌های ایرانی است. داوود ملاپور بر اساس این کتاب، فیلمی در سال ۱۳۴۷ ساخته است.

شوهر آهو خانم داستان مردی میانه سال متدینی است که همسر و فرزند دارد و شیفته زن بیوه‌ای به نام "هما" می‌شود و در مقابل این عشق و مسئولیت‌های خانوادگیش با نفس خویش مبارزه می‌کند. اما موفق نمی‌شود  و هما را وارد زندگی خود می کند و به خاطر هما تمام دین و ایمان و زندگی سنتی‌اش را کنار می‌گذارد و کار به جایی می رسد که می خواهد همسرش آهو را از خانه بیرون بیندازد، اما هما ناگهان او را ترک می‌کند. سرانجام مرد می‌ماند و " آهو خانم" همسرش و یاد هما.

گاو (داریوش مهرجویی)

شاید بتوان فیلم «گاو» را یکی از مهم‌ترین اقتباس‎های تاریخ سینمای ایران خواند. این فیلم در سال ۱۳۴۸ به کارگردانی داریوش مهرجویی و بر اساس داستان «عزاداران بیل» غلامحسین ساعدی ساخته شده و در جشنواره‌های بین‎المللی به نمایش درآمده ‌است. ساعدی درباره ساخت این فیلم حساسیت‌های زیادی نشان داده، او سر صحنه‌ها حاضر می‌شده و در جریان ساخت فیلم قرار داشته است، اما به دلیل برخی محدودیت‌ها در زمان ساخت فیلم و به دلیل فشارها برخی بخش‌ها حذف می‌شود.

حسن کچل (علی حاتمی)

«حسن کچل» اولین فیلم سینمایی علی حاتمی است که آن را در سال ۱۳۴۸ کارگردانی کرده، داستان این فیلم نزدیکی زیادی با داستان «دختر روس در شب سه‌شنبه» از کتاب «هفت پیکر نظامی گنجوی» دارد. این فیلم در حال و هوای ایران قدیم ساخته شده و آهنگین (موزیکال) است.

داش آکل (مسعود کیمیایی)

«داش آکل» فیلمی است که بر اساس داستان «داش آکل» از کتاب «سه قطره خون» نوشته صادق هدایت با کارگردانی مسعود کیمیایی در سال ۱۳۵۰ ساخته شده است.

پستچی (داریوش مهرجویی)

«پستچی» فیلم سینمایی ایرانی است که در سال ۱۳۵۱ به کارگردانی داریوش مهرجویی ساخته شده است. در این فیلم که بر اساس نمایشنامه‎ای از گئورگ بوخنر به نام «وویزک» ساخته شده است، علی‎ نصیریان، عزت‌الله انتظامی و ایرج راد نقش‌آفرینی کرده‌اند.

آرامش در حضور دیگران (ناصر تقوایی)

«آرامش در حضور دیگران» ساخته ناصر تقوایی در سال ۱۳۵۱ است. این فیلم بر اساس داستانی به همین نام از غلامحسین ساعدی روی پرده رفت. فیلم داستان سرهنگی است که بعد از مرگ زنش دوباره ازدواج می‌کند.

تنگسیر (امیر نادری)

تنگسیر نخستین رمان صادق چوبک است و ماجرای رمان در تنگسیر، دواس و بوشهر می‌گذرد. «زایر محمد» قهرمان این داستان، از شخصیت‌های ماندگار ادبیات ایران است. امیر نادری در سال ۱۳۵۲ بر اساس این فیلم، فیلمی به همین نام ساخت که در آن چهره‌‏هایی چون بهروز وثوقی، پرویز فنی‌زاده، جعفر والی و عنایت بخشی بازی می‏‌کنند.

خاک (مسعود کیمیایی)

مسعود کیمیایی فیلم «خاک» را براساس داستان «آوسنه باباسبحان» نوشته محمود دولت‌آبادی ساخت. این فیلم در شهریور ۱۳۵۲ اکران شد و متعاقب آن دولت‌آبادی در یادداشتی به آن‌چه تغییر نظرگاه داستان خود می‌نامید، اعتراض کرد.

بخشی از نامه اعتراضی دولت‌آبادی به این شرح است: «باباسبحان یک داستان سرزمینی و محدود به مسائل درونی است. مبنای واقعی و گرایش به واقعیت دارد و از جنبه‌های کنایی (سمبلیک) برکنار است. همچنان‌که نویسنده باباسبحان هم برکنار است.‌ من کار کیمیایی را در فن و تکنیک و خلق بعضی صحنه‌ها ستایش می‌کنم، اما آگاهانه یا ناآگاهانه کیمیایی در ارائه داستان به صورت فیلم زاویه‌ای جدا از از زاویه دید من انتخاب کرده است و من خود را با نظرگاه او در تضاد می‌بینم. من متاسفم! نه برای خودم، زیرا تاب شنیدن زخم زبان این و آن را دارم. حتی برای کیمیایی هم متأسف نیستم، چون او باز هم یک فیلم پرفروش ساخته است... من تنها برای «آوسنه‌ی باباسبحان» متأسفم. دلم می‌خواست از یک داستان ملی فیلمی چنین ساخته شود. چنین نیز می‌پنداشتم، اما نشد و باباسبحان‌ها به تاراج رفتند. یک بار در زمین و یک بار در فیلم!»

آتش بدون دود

رمان «آتش بدون دود» نوشته‏‌ نادر ابراهیمی است و بر اساس آن سریالی به همین نام در سال ۱۳۵۴ ساخته و از تلویزیون پخش شد.

دایی جان ناپلئون (ناصر تقوایی)

«دایی جان ناپلئون» کتابی طنز از ایرج پزشکزاد است که آن را در سال ۱۳۴۹ نوشت و ناصر تقوایی بر اساس آن در سال ۱۳۵۵، یک مجموعه تلویزیونی به همین نام ساخت.

غزل (مسعود کیمیایی)

«غزل» در سال ۱۳۵۵ با کارگردانی مسعود کیمیایی و بر اساس داستان کوتاه «مزاحم» از خورخه لوئیس بورخس ساخته شده است.

دایره مینا (داریوش مهرجویی)

«دایره مینا» فیلم سینمایی ساخته‌شده در ۱۳۵۳ به کارگردانی داریوش مهرجویی است. فیلم به مدت سه سال توقیف بود و سرانجام در ۱۳۵۶ پروانه نمایش گرفت و در جشنواره پاریس، برلین و سپس ایران به نمایش درآمد.

این فیلم بعد از «گاو» دومین کار مشترک مهرجویی و غلامحسین ساعدی است. فیلم‌نامه «دایره مینا» از داستان «آشغالدونی» از مجموعه داستان‌های «گور و گهواره» اقتباس شده است.

غلامحسین ساعدی در بازنویسی و حتی هنگام ساخت فیلم با مهرجویی و گروه همکاری می‌کرد. انتظامی (بازیگر نقش سامری) در این‌باره می‌گوید: «به هر حال در کار با مهرجویی و بحث درباره چندوچون شخصیت سامری و ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری او، روال مانند همیشه بود؛ منتها این‌بار دکتر ساعدی هم بود. همیشه با دکتر ساعدی صحبت می‌کردم و از او هم کمک می‌گرفتم.»

خمره (ابراهیم فروزش)

«خمره» به کارگردانی ابراهیم فروزش و بازیگری بهزاد خداویسی بر اساس کتابی از هوشنگ مرادی کرمانی به نام «داستان آن خمره» در سال ۱۳۷۰ ساخته شده است.

خمره آب مدرسه ای در حاشیه کویر می شکند. بچه ها بی آب می مانند. تلاش معلم برای به دست آوردن خمره ای دیگر بی نتیجه می ماند. زنی از اهالی روستا تصمیم می گیرد که این مشکل را حل کند و همچنین او باعث می شود تا مدرسه، صاحب خمره نو شود.

قصه‌‏های مجید (کیومرث پوراحمد)

«قصه‌های مجید» کتابی از هوشنگ مرادی کرمانی است که بر اساس آن کیومرث پوراحمد، مجموعه‎‌ای تلویزیونی را در سال ۱۳۷۰ برای کودکان و نوجوانان ساخت. این سریال به سریالی محبوب و خاطره‌‏انگیز تبدیل شد و کتاب «قصه‏‌های مجید» هم بارها تجدید چاپ شده است. قصه‌های مجید به زبان صمیمی و دوست‌داشتنی نگارش شده‌است و روایتگر لحظاتی از زندگی نوجوانی به نام مجید است.

چکمه (محمدعلی طالبی)

فیلم «چکمه» در سال ۱۳۷۱ به کارگردانی محمدعلی طالبی ساخته شد، این فیلم که بازیگری خردسال داشت و در فضای جنوب تهران روایت می‏شد با اقتباس از داستان کوتاه «چکمه» نوشته هوشنگ مرادی کرمانی جلوی دوربین رفت.

سارا(داریوش مهرجویی)

«سارا» فیلمی است به کارگردانی داریوش مهرجویی که در سال ۱۳۷۱ با اقتباس از نمایشنامه «خانه عروسک» هنریک ایبسن ساخته شد. معضلات خانوادگی نمایشنامه ایبسن بسیار خوب در «سارا» نمود پیدا کرده بود. مهرجویی به نام شخصیت های کتاب هم وفادار بود. «سارا» مهرجویی جایگزین «نورا» در کتاب ایبسن شد. گشتاسب جای کروگستاد نمایشنامه ایبسن را گرفت. حسام برای درمان بیماری اش مجبور است به خارج از کشور سفر کند. 

سارا همسر او مخارج سفر او را تامین می کند، اما می گوید که این پول را از محل ارثیه پدرش به دست آورده است. حسام بهبود می یابد گشتاسب مردی که به سارا کمک مالی کرده است متهم به جعل اسنادی شده که سارا امضای پدرش را در آن ها جعل کرده بوده. وقتی حسام پی به واقعیت امر می برد، در جریان یک نزاع لفظی می گوید که او را لایق زندگی و معاشرت با خود و فرزندانش نمی داند. سارا آزرده از بیرحمی شوهرش در قبال رنجی که خاطرش متحمل شده ناگزیر خانه را ترک می کند. نیکی کریمی، امین تارخ، خسرو شکیبایی بازیگران این فیلم هستند. «سارا» در کنار فیلم‌‏های «بانو»، «پری» و «لیلا»، از مهم‏ترین فیلم‌های مهرجویی درباره زنان است.

پری (داریوش مهرجویی)

«پری» فیلمی از داریوش مهرجویی است که در سال ۱۳۷۳ ساخته شده است. مهرجویی این فیلم را بر اساس داستان «فرانی و زویی» جی.دی. سالینجر ساخته است. در روزگاری که کمتر مخاطبی با دی جی سلینجر آشنا بود. کارگردان بزرگ سینمای ایران با اتکا به داستان خوب «فرانی و زویی» فیلم پری را ساخت. فیلم درباره دختری جوان است که درگیر مسائل و دغدغه ها و سوالات فلسفی خود است و جاییکه پری عارف خراسانی را می بیند فیلم قوت می گیرد. در قصه «فرانی و زویی» سالینجر یک دهقان روس برای فرانی شک یک عارف را می گیرد. فیلم به متن کتاب وفادار است و تغییرات کمی در اقتباس شکل گرفته است که شاید مهرجویی از زهر تلخی داستان تا حدی کاسته است. البته خود او معتقد است که این فیلم برداشتی آزاد از این داستان است.

خوهران غریب (کیومرث پوراحمد)

«خواهران غریب» نام فیلمی از کیومرث پوراحمد است که بر اساس کتابی از اریش کستنر با همین نام در سال ۷۴ ساخته شده است. در این فیلم خسرو شکیبایی و افسانه بایگان ایفای نقش کرده‌‏اند.

بعد از فیلم دو نیمه سیب کیانوش عیاری، که از داستان «خواهران غریب» اریش کستنر ساخته شده بود، کیومرث پوراحمد فیلم خواهران غریب را کارگردانی کرد و فیلم با توسل به موزیک سعی در ارائه تصویری شاد کرد. فیلم پوراحمد داستان دو خواهر کودک بود که با پدر آهنگ ساز و مادربزرگشان زندگی می کردند. در نهایت هم مادرشان به زندگی آن ها بر می گشت. تصویر دو مرحوم هنرمند، پرویندخت یزدانیان و خسرو شکیبایی در این فیلم هم دیدنی و هم خاطره انگیز است.

درخت گلابی(داریوش مهرجویی)

فیلم «درخت گلابی» بر اساس داستانی از گلی ترقی ساخته شده است. این فیلم که بر اساس داستان «جایی دیگر» ساخته شده با کارگردانی داریوش مهرجویی در سال ۱۳۷۶ روی پرده رفت.

ساحره (داوود میرباقری)

«ساحره» فیلمی از داوود میرباقری است که در سال ۱۳۷۶ آن را ساخته، این فیلم بر اساس داستان کوتاه «عروسک پشت پرده» صادق هدایت ساخته شده است. در این فیلم ویشکا آسایش ایفای نقش می‌کند.

ادامه دارد....

آخرین اخبار، رویدادها و حواشی روز سینما، تلویزیون، بازیگران و هنرمندان ایران را در صفحه‌ی اخبار منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران می‌‌توانید دنبال کنید.