از حمید ماهی صفت تا مهران مدیری/ ایستاده منو بخندون!

منظوم؛ مرجع سینما و تلویزیون ایران:

استندآپ کمدی یا ایستاده خندادن یا کمدی ایستاده اگرچه زادگاهش در ایران نیست و نخستین بار در انگلستان دیده شده است اما امروز به یکی از جذاب ترین و پرمخاطب ترین ها در کشورمان تبدیل شده است. استندآپ کمدی نخستین بار به شکل کارناوال های موزیکال در  سده های ۱۸ و ۱۹ در انگلستان اجرا شد. «جیم کری»، «رابین ویلیامز» ،«کریس راک»، «دنیل تاش»، «جورج کارلین» ، «دیو چپل»، «ریچارد پریور»، «لوئی سی کی» و «بیل کازبی» از نام های مطرح استندآپ کمدی در دنیا هستند.

«روآن سباستین اتکینسون» را هم که دیگر همه می شناسیم، او مستر بین را اجرا می کرد، یکی از برترین کمدی های موقعیت،« مستربین» یک مجموعه تلویزیونی کمدی بریتانیایی با عنوان ریتکام(کمدی موقعیت بریتانیایی ) است، اما هر مدل کمدی را نمی توان استندآپ کمدی نامید، استندآپ کمدی، نوعی از  کمدی است که در آن، اجراکننده بدون وجود هیچ دیوار یا مانعی روبه رویش و به‌صورت مستقیم با شنوندگان صحبت می‌کند. در کتاب «شروع به کار استندآپ کمدی» قطعا می توانید به اطلاعات خوبی درباره این هنر که سال هاست در دنیا طرفداران بی شماری دارد اما در ایران به تازگی جایگاه خود را پیدا کرده است دست پیدا کنید.

کتاب «خنداننده شو» هم که آموزش گام به گام استندآپ کمدی به قلم «جودی کارتر» و پیشگفتاری از رامبد جوان است هم اطلاعات خوبی در اختیارتان خواهد گذاشت. رامبد جوان در بخشی از پیشگفتار این کتاب نوشته است: «اگر با نگاهی کلی‌تر استندآپ کمدی را طنزی بدانیم که مخاطبان با دیدن اجرای آن می‌خندند، این رسم از دیرزمان در فرهنگ ما رایج بوده‌است. آن‌چه در قالب پیش‌پرده‌خوانی بوده یا در سنت مقامه‌گویی‌های طنز رخ می‌داده‌است که دو نفر درباره موضوعی خنده‌آور نزد مخاطبان گفت‌وگو می‌کردند ـ یا آن‌چه کم و بیش تلخک‌های دربار انجام می‌دادند، سطح و جنس متفاوتی از همین رسوم دیرینه است. با اشراف بر همه آن‌چه در سنت‌های گذشته‌مان داشته‌ایم، درمی‌یابیم استندآپ کمدی در پاره‌ای موارد تفاوت‌هایی با آنها دارد؛ شاید با ریشه‌ای مشترک و شاخ و برگ‌هایی متفاوت در ارائه، که در متن کتاب بدان‌ها اشاره شده‌است.

 از دیدگاهی دیگر، گزنده‌ترین و تیزترین انتقادها را می‌توان در پوشش طنز پیچید و در حالی‌که از تلخی آن کاسته می‌شود، تاثیر آن را دوچندان کرد. همان‌گونه که نوشتار طنز، کارتون و طنز مطبوعاتی بیشتر از سخنان جدی و انتقادهای تند به دل می‌نشیند، اجراهای استندآپ کمدی نیز جایگاه ویژه‌ای در این زمینه دارد و چه بسا به خاطر حضور فیزیکی شخص کمدین و نگاه و کلام او، تاثیر بیشتری نیز دارد. از چندی پیش و با شروع برنامه تلویزیونی خندوانه تلاش کردیم استندآپ کمدی را به شکل صحیح به فرهنگ طنز ایرانی وارد کنیم. در راه بومی شدن آن نیز تلاش کردیم و واژه تمامْ فارسی خنداننده را جایگزین کمدین کردیم.

با توجه به استقبال چشم‌گیر مخاطبان و همچنین وجود استعدادهای موجود، برآن شدیم که به صورت جدی و آکادمیک به رشد و آموزش استندآپ کمدی از پایه کمک کنیم. بنابراین بهتر دیدیم در نخستین قدم، کتاب آموزشی پیش‌رو را که هدیه‌ای از دوست هنرمندم، پیمان معادی است، با اندکی دخل و تصرف و مطابقت با فرهنگ ایرانی در اختیار علاقمندان بگذاریم.»

اولین ها که بودند؟

عده ای نخستین استندآپ کمدین های ایرانی را منوچهر نوذری و علی تابش می دانند و برخی ها می گویند استندآپ کمدی در ایران قدمتی بیش از این حرف ها دارد، تلخک ها(یا دلقک های)دربار شاهان قدیم ایرانی هم در واقع استندآپ می کردند؛ افرادی که در دربار پادشاهان با تقلید حرکات دیگران درباریان را سرگرم می‌کردند و اغلب بسیار هم محبوب بودند.

«حمید ماهی صفت» و «حسن ریوندی»در واقع از نخستین استندآپ کمدین های ایرانی به معنای واقعی کلمه در دوران معاصر هستند، حمید ماهی صفت که به دلیل شباهت ظاهری اش مستربین ایرانی نامیده شد متولد محله قوام شیراز است و به او لقب اولین بمب خنده ایران را هم داده اند. او در برنامه های خصوصی برای طرفداران خود استندآپ می کند و تا به حال در تلویزیون رسمی کشور هیچ اجرائی نداشته است. پیش از رشد این چنینی فضای مجازی و آمدن شبکه های اجتماعی زمانی که فیلم های وی اچ اس و بعدها سی دی و دی وی دی روی کار بود، اغلب ما حمید ماهی صفت را از اجراهایش در جشن ها و برنامه ها که دست به دست می شد می شناختیم.او بدون شک یکی از شناخته شدن ترین چهره های استندآپ کمدی در کشور است.

حسن ریوندی هم که معقتد است «صدای خندیدن مردم، بهترین سمفونی صلح جهانیست»اولین کنسرت خنده را در کشور در سال 92 برگزار کرد. او مجری، شومن و استندآپ کمدین ایرانی است و با اجرای طنزهای اجتماعی ، تقلید صدای خوانندگان و تمرکز روی سوژه های روز برنامه اجرا می کند. برنامه های او در تالار وزارت کشور و برج میلاد و شهرهای مختلف کشور با استقبال زیادی از سوی طرفدارانش روبرو می شود.

اما امیر کربلایی زاده معتقد است اولین بار استندآپ کمدی استاندارد و به شکل اروپایی آن را او در ایران اجرا کرده است. در ادامه مطلب به صحبت های این بازیگر و استندآپ کمدین هم اشاره می کنیم.

کربلایی زاده درباره تاریخچه این هنر نمایشی در ایران و جهان می گوید: استند آپ کمدی در دنیا و ایران زیر 100 سال است که اجرا می شود و بسیار جوان است. در ایران پیش پرده خوانی هایی که استاد انتظامی می دادند به استند آپ نزدیک بوده است. استند آپ به معنی نقد یا به چالش کشیدن رفتارهای سیاسی، اجتماعی، جنسی و دینی است. به چالش کشیدن رفتارهای درست و غلط انسان با استفاده از ابزار طنز و کمدی است. استند آپ تماشاگر را علاوه بر خنداندن، به اندیشه به رفتارش و به آن چیزی که در دنیا و بین انسان و خدا هست وادار می کند.

امیر کربلایی عنوان کرد: قبل از اینکه وارد خندوانه شوم اولین کسی بودم که استند آپ کمدی را طبق تعریف درستی که در دنیا دارد به طور مستقل در ایران اجرا کردم. از اساتید تئاتر و سینما دعوت می کردم تا شاهد اجراهای من باشند و حمایت کنند. سال 91 با استند آپ «چی شد که مار خوردم» در کافه مرچ استارت کارم را زدم. آن موقع مرکز هنرهای نمایشی مجوزی برای این کار صدور نمی کرد به همین خاطر مجبور بودم که بدون مجوز کار کنم تا مردم با کارم آشنا شوند و بین استند آپ کمدی و دیگر هنرهای سرگرم کننده مانند تقلید صدا، جوک تعریف کردن و... تمییز قائل شوند. استند آپ کمدی در دنیا در دسته هنرهای نمایشی قرار می گیرد. بزرگان بسیاری در دنیا مانند رابین ویلیامز،لوئیس سیکه، ادی مورفی، جیم کری و وودی آلن استند آپ را افتخاری بر کارنامه هنری خود می دانند.

افراد دیگر

نام های دیگری نیز در میان استندآپ کمدین های دیگر ایرانی حضور دارند؛ مهران مدیری، رضا شفیعی جم، مهران غفوریان و خیلی های دیگر که بعد از ساخت و پخش برنامه خنداونه علاوه بر بازیگری عنوان استند آپ کمدین نیز به نامشان اضافه شد و استندآپ کمدی را تجربه کردند، بیژن بنفشه خواه،امیرمهدی ژوله ، شقایق دهقان و...

استندآپ کمدی مهران مدیری در دورهمی

 مهران مدیری به عنوان نفر اول کمدی ایران تا قبل از دورهمی فقط در برخی از جشن های سینمایی مهارت خود را در شوخی های خاص و لحظه ای به رخ کشیده بود،اما با اجرای برنامه «دورهمی» نشان داد یکی از برترین استندآپ کمدین های ایران است.

کربلایی زاده درباره مدیری می گوید:

استند آپی که مهران مدیری انجام می دهد به صورت تاک شو است. یک برنامه ترکیبی سخن محور که با استفاده از لحظات کمدی اجرا می شود. او فردی بسیار موفق و دقیق در به کار بردن هجاها، آواها، کلمات، آکسان گذاری ها و ریتم و تمپو زیر لایه های کلام است که بسیار در این کار تبحر دارد. اما استند آپی که من کار می کنم مقداری متقاوت است. استفاده از زبان بدن و ابزار بازیگری در استند آپ من اجرای نمایشی تری را به وجود می آورد.

استعدادیابی برای نخستین بار

برنامه خندوانه برای نخستین باراجرای استندآپ کمدین در قالب یک برنامه ادامه دار را در تلویزیون رسمی ایران باب کرد. رامبد جوان با برگزاری مسابقه خنداننده شو برای نخستین بار به شناسائی استعدادهای برتر کشور و به کار گرفتن آنها در حوزه استندآپ کمدی پرداخت، تلنت شوها(مسابقه های استعدادیابی) سال هاست که در کشورهای دیگر برگزار می شود.

برگزیدگان سری قبل مسابقه خندانه برتر امروز تقریبا در میان همه مردم شناخته شده هستند. دومین دور از مسابقه خندانه برتر در حال حاضر در شبکه نسیم و در برنامه خنداونه در حال برگزاری است و به نظر می رسد استعدادهای شرکت کننده در این دوره از مسابقه به مراتب خلاق تر از نفرات دوره پیش هستند.

مطرح های آن طرف آبی

ایرانی ها اگرچه اولین استندآپ کمدین های دنیا نبوده اند اما در دنیا نمونه های مطرحی از استندآپ کمدین دارند؛ مازیار جبرانی معروف به «مازجبرانی» بازیگر استندآپ کمدین ایرانی – امریکائی،«مکس امینی»، استندآپ کمدین ایرانی ساکن ایالات متحده از جمله این افراد هستند.

زنان کمدین ایرانی و مصائبشان

در بین کمدین های ایرانی ، نام زنان بسیاری از جمله بهنوش بختیاری، سحر ذکریا، الیکا عبدالرزاقی، سحرولد بیگی، شقایق دهقان، مرجانه گلچین، فلامک جنیدی، بهاره رهنما، مریم امیرجلالی و سحر جعفری جوزانی به چشم می خورد. به گفته بسیاری از زنان کمدین ایرانی استندآپ کمدی برای زن ها در ایران به مراتب سخت تر از مردان است.

زنان از چهارچوب ها و هنجارها نمی توانند عبور کنند و دقیقا به همین دلیل امروز استندآپ کمدین مطرح زن ایرانی نداریم. شقایق دهقان البته با اجراهایش در خندوانه کمی این عرصه را برای سایر زنان و دختران باز کرد و تعداد بسیاری زیادی از دخترانی که استعداد استندآپ کمدی را داشتند در دور اول و دوم خندانه شو شرکت کردند و تنها یک نفر از آنها در دور اول (مریم کشفی) به مرحله پایانی راه یافت. البته در میان خبرها نامی از بانوئی آمده است که ادعا کرده نخستین زن استندآپ کمدین ایرانی است. مهسا ایرانیان که در شبکه نسیم آیتم هائی را در برنامه ویتامین خ اجرا می کند در مسابقه خندانه برتر نیز شرکت کرد اما به مراحل بالاتر راه نیافت.

امیر کربلایی زاده از نحوه حضورش در «خندوانه» و استندآپ کمدی هم می گوید

رامبد جوان یک بار کارم را دید و از آن به بعد بارها من را به خندوانه دعوت کرد

این بازیگر جوان کشورمان گفت: مردم من را در برنامه خندوانه با اجرای استند آپ کمدی شناختند. سجاد افشاریان که در اتاق فکر خندوانه بود به درخواست من فیلم استند آپ هایم را به رامبد جوان نشان داده بود. از فصل دوم خندوانه  که رامبد جوان پس از دیدن استند آپ اولم از کارم خوشش آمد و لطف کرد بازهم من را دعوت کرد که این همکاری ادامه دار شد.

برایم لذت بخش است که مردم من را به عنوان بازیگر می شناسند

وی ادامه داد: این که مردم من را به عنوان بازیگر نه صرفا استند آپ کمدین می شناسند برایم بسیار لذت بخش است و این که مردم نام من را در ویکی پدیا و گوگل دنبال می کنند تا سوابقم را بشناسند خیلی خوشحالم می کند. بعضی ها می گویند خندوانه خوب تو را مطرح کرد انگار که من هیچ سابقه هنری ندارم و به عنوان مثال قبلا آهنگر یا نجار بوده ام و الان که در خندوانه دیده شدم پیشه قبلی خود را رها کرده ام.من از ابتدای زندگی ام لحظه به لحظه کارهای هنری کرده ام. از سال 79 تئاتر تدریس کرده و شاگردان بسیار زیادی داشتم.

هر کاری که باعث خنده و سرگرمی مخاطب شود استند آپ کمدی نیست

این کمدین موفق در ادامه گفت: فرامش نکنیم بعضی ها خاطره گویی را با استند آپ اشتباه می گیرند. خاطره گویی به خصوص خاطره شخصی استند آپ نیست. بلکه می توانید بخشی از استند آپ باشد آن هم خاطره ای که خودت بسازی تا هدفت را بگویی. هر کاری که باعث خنده و سرگرمی مخاطب شود استند آپ کمدی نیست.

امیدوارم استند آپ فارغ از هر جبهه و جناح سیاسی رسالت خود را در اندیشه سازی به وجود آورد

امیر کربلای زاده در پایان عنوان کرد: به عنوان اولین کسی که این جریان را در کشور راه اندازی کرده از وضعیت امروزه استند آپ خوشحالم که خیلی ها به سمت آن رفته اند. ورکشاپ ها بسیاری برگزار می شود و دانشجوهای زیادی از آن استقبال کرده اند. امیدوارم که در آینده استند آپ کمدی هم وارد رشته های تحصیلی شود و سالن هایی به این هنر اختصاص داده شود. امیدوارم استند آپ بتواند فارغ از هر جبهه و جناح و نگاه سیاسی رسالت خودش را در اندیشه سازی به وجود آورد.

آخرین اخبار، رویدادها و حواشی روز سینما، تلویزیون، بازیگران و هنرمندان ایران را در صفحه‌ی اخبار منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران می‌‌توانید دنبال کنید.