نقد و بررسی فیلم «مانتی پایتون و جام مقدس»

"جام مقدس"

یکی از سوالاتی که معمولاً به پست الکترونیکی ام ارسال میشود این است "کمدی مورد علاقه تان چیست؟" خب! باید بگویم رتبه اول به «ماهی ای به نام واندا/ A Fish Called Wanda» اختصاص داده و با فاصله کمی«زندگی برایان/ The Life of Brian» قرار دارد. بعد از این دو نوبت به مونتی پایتون و جام مقدس میرسد. مخاطبان پروپاقرص و البته دقیق سینما میدانند که در هر سه، رد تیم کمدی مونتی پایتون به چشم میخورد (A Fish Called Wanda توسط John Cleese نوشته و خود Cleese بهمراه Michael Palin در آن بازی میکنند. The Life of Brian هم دنباله ای بر موفقیت مجموعه ی موفقیت آمیز پایتون ها/ Pythons است).

در 1975 وقتی "جام مقدس" اکران شد، برنامه های تلویزیونی و بریتانیایی مونتی پایتون پدیده ناشناخته در آنسوی دریایی آتلانتیک یعنی ایالات متحده محسوب میشد. برنامه نمایشی "سیرک پرنده مونتی پایتون" (یعنی سازنده برنامه) سالهای پیش وارد تلویزیون شده بودند ولی در آن زمان هنوز کسی آن را نمیشناخت. در طول 25 سال این گروه نامتعارف توانستند به یکی از معروفترین یا شاید یکی از رکنهای جریان اصلی نمایش در فرهنگ کشور تبدیل شوند. بطوریکه امروزه کمتر کسی را میتوان پیدا کرد که حداقل اسم مونتی پایتون را در ایالات متحده نشنیده باشد. و جام مقدس که در ابتدا با بودجه ای اندک و به عنوان کمدی درجه 2 شناخته میشد، تبدیل به یکی از کلاسیک ها این ژانر شد.

بسیاری از سکانسهای مورد علاقه طرفداران پایتون هم در جام مقدس یافت میشود. در این کمدی برخلاف کارهای قبلی گروه خبری از حرکات و تکیه کلامهای معمول بازیگرانش نیست. بلکه با تعدادی دهقان قرون وسطی ای طرف هستیم که اجساد مردگان ناشی از طاعون را جابجا میکنند، شوالیه ای سیاه که معنی واژه توقف را نمیداند، خرگوشی با عادت غذایی عجیب و دربانی که سه سوال سری دارد که از همه میپرسد (در مجموع یعنی عناصر شناخته شده آن دوران).

مونتی پایتون و جام مقدس فرصتی بود برای گروه پایتون تا پس از مجموعه تلویزیونی شان دوباره دور هم جمع شوند. بیرون از گروه بعضی از اعضا موفقیت های بیشتری نسبت به سایرین پیدا کرده بودند (بخصوص Palin و Cleese) اما، وقتی گروه دور هم جمع شدند تا در مورد فیلمنامه بحث کننده دوباره تیمی یکدست را تشکیل دادند. با اینکه دو سری آخر مجموعه "سیرک پرنده مونتی پایتون" نسبت به قسمتهای اول خسته کننده و حوصله سر بر شده بود ولی جام مقدس دوباره توانست انرژی را به کار برگرداند و روحی تازه در آن بدمد. کمدی که این فرصت را به گروه داد تا خلاقیت کمدی خود را طراوتی دوباره ببخشند.

مونتی پایتون و جام مقدس با تیتراژ نوآورانه ای آغاز میشود که تا بحال در سینما تجربه نشده بود. اسامی که با فونتی کمرگ آرام حرکت میکنند در حالی که زیرنویسی به زبان سوئدی در پایین تصویر حرکت میکند. بعد از مدتی این زیرنویس دیگر هیچ ارتباطی به نوشته های تیتراژ ندارد. سپس صدایی بخش میشود که میگوید از اینکه زیرنویسها کاملاً بیربط هستند پوزش میخواهیم. مسئولین این کار را همین الان اخراج کردیم. سپس یک سری سمتهای عجیب غریب در ادامه تیتراژ میآید و گفته میشود که کارگردان به علت اخراج عده ای از عوامل، مجبور به استخدام عده ای دیگر با تخصص های غیر مرتبط شده است. اما در پایان کار نام عوامل اصلی فیلم با گرافیکی متفاوت بر روی پرده ظاهر میشود.

فیلم سرشار از شوخیهای نامتعارف و عجیب غریب مانند تیتراژش است. نحوه اسب سواری و دیالوگهای شاه آرتور در هنگام جمع آوری سرباز در سکانس ابتدایی یکی از اینهاست که در نتیجه منجر به پیوستن چند شوالیه شجاع به شاه میشود تا همگی برای پیدا کردن جام مقدس بسیج شوند. در طول راه گروه با خطرات مختلفی روبرو میشوند که بر هر کدام به نوعی فائق میایند مانند کشتن گروهی از مهمانان یک عروسی، گرفتار شدن در حلقه تعدادی زن جذاب و سکسی و غیره.

بازی هنرپیشگان در مجموعه سیرک پرنده مونتی پایتون در چند نقش متفاوت که گاه به هشت یا نه عدد میرسید در این فیلم هم دیده میشود. حتی خود Terry Gilliam که کارش ساخت تکیه های انیمیشنی و همچنین کارگردانی است، هم در چند جا جلوی دوربین میرود. این انیمیشن ها همانند مجموعه تلویزیونی از لحاظ ظاهر و ترکیب بندی نسبت به سایر کارها متفاوت است.

دیدن این گروه کمدی در رسانه ای دیگری بجز تلویزیون واقعاً جالب است. تجربه سال 1975 این گروه یعنی جام مقدس گروه را به سمت و سویی جدید برد. John Cleese و همسرش در همان سال مجموعه تلویزیونی جدیدی بنام Fawlty Towers را کلید زدند و بعداً هم از طریق مجموعه هایی دیگر اسم و رسمی بین المللی پیدا کردند. Eric Idle هم برنامه هفتگی خودش را شروع کرد که به محبوبیت خوبی در انگلستان رسید. سپس گروه در سال 1983 آخرین فیلم خود بنام معنی زندگی را نیز به اکران درآوردند. بعد از آن هم هر کدام از اعضا مجدداً پی کار خود و فعالیتهای انفرادیشان رفتند.

در جام مقدس همان سبک کمدی نویسی مجموعه های تلویزیونی تکرار شد و همه چیز از بلاغت مارکس گرفته تا مشاهدات علمی در مورد نظریات مذهبی در آن دیده میشود. بسیاری از کمدی ها آنقدر مخاطب را با جکهای مختلف بمباران میکنند تا حداکثر یک سوم آنها موفق به خندانشان شود. اما در جام مقدس کمتر شوخی ای ناموفقی دیده میشود. حتی اگر کسی به شوخی ای نخندت ولی به نکته هوشمندانه ای که در آن گنجانده شده توجه کرده و فکر میکنند. در واقع کیفیت شوخیها یکی از وجوه تمایز جام مقدس با سایر فیلمهای کمدی است.

اگر فیلم ضعفی داشته باشد، پایان آن است. فیلم انگار تمام نمیشود یا شاید بتوان گفت این پایان قانع کننده نیست. در واقع نوشتن پایانی مناسب برای فیلمنامه بعد از اینکه پایان فیلنامه اولیه (پیدا شدن جام توسط شاه آرتور و شوالیه ها در فروشگاه زنجیره ای) مورد تایید قرار نگرفت، یکی از چالش های مهم گروه بود. سکانس پایانی که نهایتاً جلوی دوربین رفت با اینکه به نوعی منحصر بفرد است ولی بیاد تماشاگر نمیماند.

البته باید گفت که کمدی گروه پایتون به سلیقه همه هم نمیخورد. بلکه برای کسانی ایست که با مجموعه عای تلویزیونی آن ارتباط برقرار کرده اند. من کسانی را میشناسم که حتی با دیدن خنده دار ترین قسمتهای این مجموعه ها نیز لبخندی نزده اند. اولین بار که جام مقدس را دیدم کل دو ساعت آن را خندیدم. هنوز هم وقتی بعد از شش یا هفت بار میبینمش باز هم میخندم. ولی جدایی از سلیقه افراد در کمدی، نمیتوان هوشمندی نهفته در فیلمنامه اثر و تلاش برای متفاوت بودنش را انکار کرد. برای کسانی که طنز فیلم را میگیرند، جام مقدس یکی از بهترین کمدی های ساخته شده در تاریخ سینماست.

مترجم: بهروز آقاخانیان