شاخص ترین اثر فمینیستی

فیلم سینمایی نفس داستان دختر بچه ای به نام بهار است که در خانواده ای اصالتاً یزدی در کرج زندگی می کنند. روایت فیلم با محوریت شخصیت بهار پیش می رود و نریشن دختر بچه با لحنی صمیمی در سراسر فیلم شنیده می شود. داستان که در زمان پیش از انقلاب آغاز می شود با فراز و نشیب های روزهای انقلاب جلو رفته و در بستر حوادث انقلاب زندگی خانواده بهار را با جزئیاتی که تماماً از چشم و روایت بهار تصویر می شود جلو می برد.

داستان فیلم به همراه خانواده بهار از شهری به شهری دیگر سفر می کند و رؤیاها، فکرها و خیالات بهار در طول فیلم به صورت انیمیشن گرافیکی و به شیوه منوکروم تک رنگ تصویر می شوند که بار فانتزی اثر را در ارتباط با شخصیت کودک و نیز تعامل بهتر مخاطب کودک و نوجوان فیلم بیشتر و بهتر می کند؛ بهار که دختر کنجکاو، درس خوان و در عین حال شلخته ای است احساسات و عواطفی منحصر به خود دارد و با بیان آنها در مونولوگ هایش به مخاطب و تلاش برای رسیدن به آرزوها و همچنین دغدغه هایش بیشترین همذات پنداری را در مخاطب ایجاد می کند. 

بهار که علاقه فراوان و بیش از اندازه ای به کتاب و کتابخوانی دارد در هر موقعیتی که پیش می آید از دایی اش که طلبه ای جوان است و در قم تحصیل می کند کتاب می دزدد، چرا که دایی اش به او کتاب نمی دهد و بخاطر شلختگی که بهار به آن شهره است و حتی لقب شلخته هم بر پیشانی او نقش بسته او را مسئولیت پذیر نمی داند. اما همین مقاومت از سوی دایی و نیز سخت گیری های ننه آقا به کتابخوانی بهار، موجب می شود تا او به کتاب هایی رو بیاورد که درک آن از سن او بیشتر است و حتی مطالعه آن برای او دشوار و سخت به حساب می آید؛ اما بهار با اصرار و مشقت خاصی سعی در تمام کردن کتاب هایی دارد که حتی برخی کلمات آن را هم نمی داند.

کتاب هایی که بهار در دوران پیش از پیروزی انقلاب دست می گیرد و با مشقت در فهم و درک آن را می خواند همچنین استعاره ای از زمانه طاغوت و ظلم به اقشار مختلف مردم است که در داستان های کتاب به شیوه های گوناگون بیان شده و بهار آنها را با ترکیب کردن تخیلات و علاقه هایش در ذهن به صورت انیمیشن هایی زیبا تصویر می کند. رمان هایی که اکثراً تمایلات چپ دارند و فضای سنگین و فشارهای دوران طاغوت را تصویر می کند.

اما با پیروزی انقلاب اسلامی نه تنها عادت کتابخوانی از سر بهار نمی افتد بلکه به طوری استعاری او به خواندن کتاب های شهید مطهری با نام داستان و راستان روی می آورد که در داستان هایی مجزا شیوه برخورد پیامبر با افرادی مختلف در داستان دست مایه تخیلات بهار قرار می گیرد. همچنین استعاره ای از نام بهار و سن دختر بچه که در آستانه بلوغ و کامل شدن است به خوبی توانسته مفهوم بلوغ یک جامعه و انقلاب فکری جامعه را در فیلم منعکس کند.

نفس به غایت اثری مخرب است؛ نه به آن جهت که ذهنیت زیبای موجود از شیار ۱۴۳ را عوض و یا به ارائه طنزی از زندگی انسان ایرانی در فاصله بین سال‌ های ۵۷ تا ۶۲ می پردازد؛ بلکه اثری مخرب است زیرا به شدت بر بنیان های انقلاب اسلامی ایران تاخته و ضمن ارائه تصویر فلاکت بار جامعه ایرانی در زمان پهلوی، انسان ایرانی را با تمام معضلاتش، انسانی سرخوش معرفی ساخته که با وجود تنگی نفس پدر، امید به آینده و بهبود شرایط دارد و بهاری است که می خواهد در آینده طبیب اجتماع شود و پدر خود را درمان سازد؛ حال آنکه با پیروزی انقلاب و سرعت وقایع ضمن آنکه همچون کرم ابریشم در پیله زیبا و سفید دارالمومنین یزد گیر کرده، مجبور است شور و شوق کودکی را به کنار نهاده و چادر بر سر سازد و به شأن و جایگاه غربتی ها نزول اجلال نماید.

پس بهارِ سرخوش پیش از انقلاب، با حفظ ماهیت فلاکت و بدبختی خود در پس انقلاب، تنها بر بلندپروازی های خویش افزوده و با انتخاب سکونت در خانه غربتی های پیش از انقلاب و حفظ و صیانت از دارایی ایشان، دچار بیماری شدید پوستی گردیده است و در نهایت، با تنها میراث بجا مانده از گذشته، یعنی همان قایقی که هیچ کس، پیش کشی آن را نمی پذیرد به پایان راه و نابودی می رسد.
نفس با نگاه فمینیستی و ضدکودک خود، به وضوح حکایت بهار به عنوان سرزمین و عقیده انسان متحول انقلابی مسلمانی است که در همان سال های موشک باران به زیر انبوهی از خاک رفته و جان می دهد؛ همان عقیده ای که بر تاب خودساخته در خانه غُربتی های رقاص و امام حسینی، بی حد و بی قواره جولان داده و بالا می رود و در نهایت در اوج انزوا و تنهایی، مرده و میراثی جُز همان نوستالژی غیرقابل پیش کش و شناور کودکی، از او بر جای نمی ماند. 

شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.  [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]