نقد فیلم «موجود» ساخته جان كارپنتر

فیلم تلویزیونی «موجود» (The Thing)، فیلمی ‌است در گونه سینمایی علمی، ‌تخیلی، ترسناك و معمایی، محصول سال 1982، ساخته جان كارپنتر. كارپنتر در تاریخ سینما بیشتر به ساختن فیلم‌های علمی‌، تخیلی و ترسناك كم‌هزینه، ولی پرفروش معروف است، اما فیلم موجود، اولین فیلم نسبتاً پرهزینه، ولی همچنان پرطرفدار كارنامه سینمایی اوست.

این فیلم شاید یكی از پرطرفدارترین فیلم‌های جان كارپنتر لقب بگیرد كه در فهرست محبوب‌ترین‌های تمام دوران پایگاه رایانه‌ای اطلاعات سینمایی IMDB هم قرار دارد. كارپنتر در این فیلم تعدادی از بهترین‌ها را در زمینه بازیگری، جلوه‌های ویژه و موسیقی به كار گرفته است.

به طور مثال آهنگساز این فیلم، انیو موریكونه، یكی از بهترین سازندگان موسیقی متن فیلم در تاریخ سینماست. از دیگر نكات حاشیه‌ای فیلم این است كه كرت راسل با بازی در این فیلم و فیلم‌های بعدی كارپنتر به یك بازیگر مطرح تبدیل می‌شود. داستان فیلم موجود درباره یك گروه تحقیقاتی در قطب جنوب است كه از سوی موجودی با ماهیت نامعلوم مورد هجومی ‌مرگبار قرار می‌گیرند.

مهم‌ترین نكته مضمونی فیلم موجود تكثیر عامل مهاجم درون بدن قربانیان و تبدیل سریع دوست به دشمن و خودی به بیگانه است. این نكته مضمونی از لحاظ ویژگی‌های مكانی داستان فیلم امكان برجسته شدن یافته است. مكان وقوع حادثه در فیلم موجود را از حیث نشانه شناسی مكان از جنبه‌های مختلف می‌توان مورد توجه قرار داد.

مثلاً از نظر این‌كه مكان داستانی، جایی با ماهیتی علمی ‌است. موضوع تحقیقات علمی‌ همیشه چیزی بوده كه در فیلم‌های علمی‌ ـ تخیلی زیادی به آن توجه شده است. پژوهش‌های علمی ‌در این فیلم‌ها مترادف است با ورود به عرصه‌‌ناشناخته‌ها و موجود مهاجم هم همیشه موجودی ناشناخته است.

به این ترتیب چنین فیلم‌هایی به عواقب تهدیدآمیز بعضی تحقیقات علمی‌ هشدار می‌دهند كه می‌توانند مولد خطرات بزرگ و جبران‌ناپذیری برای انسان‌ها باشند. ریشه این ترس را می‌توان در ادبیات رمانتیك جست كه مظهر آن رمان «فرانكشتاین»، اثر مری شلی و همچنین، نمایشنامه «فاوست» اثر یوهان ولفگانگ گوته است.

ریشه دیگر تاریخی این مسأله، آزمایشات علمی ‌نامشروعی است كه عمدتاً در طول تاریخ و بخصوص قرن بیستم، به وسیله قدرتمداران فاسد دستور داده و از سوی دانشمندان تحت استخدام آنها به مرحله اجرا گذارده شده است. ویژگی دیگری از محل روی دادن داستان فیلم موجود، قطب جنوب بودن آن است. مكانی دور از دسترس كه امكان نفود، تهاجم و تكثیر موجود بیگانه را تشدید می‌كند.

چرا كه هرچند فضایی بسیار وسیع را شامل می‌شود، اما امكان برقراری ارتباط با دنیای بیرون از آن و احیاناً یاری طلبیدن در مواقع خطر را بسیار كم می‌كند. بخصوص در فیلم به محض شروع تهاجم موجود ناشناخته، بی‌سیم‌ها قطع و اندك راه ارتباط میسر با دنیای بیرون از قطب نیز مسدود می‌شود. به این جهت با وجود گستردگی فضای قطب جنوب كه داستان در آن رخ می‌دهد، فیلم معمولاً آدم‌هایش را در جاهایی دربسته و در سكانس‌های داخلی نشان می‌دهد.

سكانس‌های معدود خارجی فیلم نیز عمدتاً به شكلی گرفته شده‌اند كه آدم‌ها را در پهنه وسیعی از زمین یكدست سفید و برفی و در نماهایی دور به نمایش درمی‌آورند. بنابراین، آنان موجوداتی حقیر و كوچك در برابر این طبیعت عظیم به نمایش درمی‌آیند. چه در سكانس‌های داخلی و چه در سكانس‌های خارجی، شخصیت‌های فیلم به شكل زندانیانی به تصویر كشیده می‌شوند كه توسط عنصری بیگانه محصور شده‌اند و راه فراری از تعدی این موجود ندارند. از اینجاست كه می‌بینیم ویژگی‌های عمده مكانی فیلم، متناسب با مهم‌ترین ویژگی مضمونی آن عمل می‌كنند.

یعنی حسی از زندان و تنگنا كه به لحاظ ویژگی‌های مكانی در فیلم القا می‌شود، در تناسب با این موضوع قرار می‌گیرد كه هر دوستی در لحظه می‌تواند به دشمن یا هر خودی به بیگانه ای مهاجم مبدل شود. درخشان‌ترین سكانس آن است كه مك ریدی، شخصیت محوری فیلم، آزمایشی روی نمونه خون آدم‌های باقیمانده درون پایگاه انجام می‌دهد تا معلوم می‌شود كدام یك از این آدم‌ها به بیگانه مهاجم تبدیل شده‌اند.

پس اگر معلوم شود هریك از آنها تبدیل به این موجود شده‌اند، بسرعت و قبل از این‌كه تهاجمی‌ آغاز شود، آن فردِ قبلاً خودیِ اكنون، بیگانه شده نابود می‌گردد. همین جاست كه آدم‌ها روی لبه مرز بیگانه یا آشنا بودن، دوست یا دشمن بودن قرار می‌گیرند و از همین جا هم مهیج‌ترین و دلهره‌آورترین لحظه‌های فیلم ساخته می‌شوند.

دیگر ویژگی موجود، توانایی آن برای تكثیر در مقیاسی بسیار وسیع است. آن چنان كه در رایانه یكی از شخصیت‌ها نشان داده می‌شود، این موجود می‌تواند تمام ساكنان پایگاه تحقیقاتی را آلوده كند. اما فاجعه می‌تواند عمیق‌تر شود، یعنی این موجود اگر به محیط‌های متمدن شهری برسد، می‌تواند به یك آلودگی مسری تبدیل شود و تهاجمی ‌را در سطحی بسیار وسیع‌تر شكل دهد. بنابراین، از نگاهی دیگر، عنصر مكانی در فیلم موجود ویژگی‌هایی نمادین هم می‌یابد و قابلیت عمومیت دادن پیدا می‌كند.

این جنبه عام یافتن مكان به داستان نیز سرایت می‌كند و به همین دلیل می‌توان مضمون نهایی و اصلی فیلم موجود را از جنبه‌ای نمادین نیز بررسی كرد. از این زاویه، تمام هراس‌هایی كه در داستان فیلم موجود و میان شخصیت‌های این فیلم بروز می‌یابند، نمادی می‌شوند از تمام ترس‌هایی كه سرچشمه‌های آن قبلاً در رویدادهایی تاریخی و عینی موجود بوده‌اند. رویدادهایی كه در روزگار حاضر نیز همچنان به گونه‌هایی دیگر ادامه یافته‌اند، بنابراین فیلم‌های علمی‌ ـ تخیلی نیز همچنان در

دهه‌های اول هزاره اخیر، گهگاه به داستان‌هایی مشابه فیلم موجود پرداخته‌اند. داستان‌هایی كه مضامین مشترك آنها همچنان ترس و وحشت از بیگانگانی در لباس خودی‌ هستند.