نگاهی به فیلم دلاور(شجاع دل)

قیام علیه ظلم و ظالم همیشه قابل ستایش بوده است. این تم در قالب هر فیلمى عرضه شود، توجه مخاطب را به خود معطوف مى كند. حال اگر این موضوع، از موضوعیتى تاریخى و محقق برخوردار بوده و در فیلمى عظیم و خوش ساخت ارائه شود، جذابیت چندانى مى یابد. فیلم دلاور ساخته مل گیبسون دقیقاً واجد چنین خصوصیاتى است.

یكى از امتیازات بارز فیلم دلاور، شخصیت پردازى آن است، مل گیبسون به رغم شخصیت هاى متعددى كه در فیلم خود دارد، موفق شده كه هر یك از آنها را به خوبى پردازش نماید. از ویلیام والاس كه خود ایفاگر نقش او بوده، مى گذریم چرا كه نیازى به تعریف و تمجید ندارد. پاتریك مك گوهان در جان بخشیدن به نقش ادوارد اول، این چهره ستمگر و سفاك، سنگ تمام گذارده است. در بسیارى از آثار تاریخى و به خصوص فیلم هاى دهه هاى ۵۰ و ۶۰ سینماى ایتالیا، شخصیت ها یك بعدى نمایانده شده اند. یا خوب و سفید و یا بد و سیاه هستند و شخصیت بینابین و خاكسترى وجود ندارد. در فیلم دلاور به فراخور بسیارى از عوامل تاثیرگذار محیطى و طبقاتى، شخصیت ها داراى خصایل و گرایش هاى خاص خود هستند. یكى از آدم هاى فیلم كه شخصیت او نسبت به دیگران از پیچیدگى بیشترى برخوردار است، بروس فرزند پادشاه به انزوا كشیده شده اسكاتلند است. بروس هر وقت به ملاقات پدر مى رود، پدر به او توصیه مى كند كه با اشراف و نجیب زادگان متحد شود. بروس هم سرسپرده ادوارد است و هم به نوعى دوستدار و معتقد به والاس است. در جایى از فیلم، بروس كه در كسوت شوالیه ها و در التزام ادوارد است، مورد تعقیب والاس قرار مى گیرد.

به دستور ادوارد، بروس به شیوه شوالیه ها به والاس حمله ور مى شود. بروس ابتدا موفق مى شود، والاس را از اسب سرنگون كند. هنگامى كه براى كشتن والاس از اسب پیاده مى شود، والاس در یك حركت ناگهانى بر او چیره مى شود و موقعى كه مى خواهد او را بكشد، متوجه مى شود كه این شوالیه در ركاب ادوارد، كسى نیست مگر بروس كه یكى از متحدین خودش است! والاس نگاهى تلخ و تقبیح كننده به بروس مى افكند همین نگاه تغییر و تحول را در بروس موجب مى شود. اولین تاثیر این تحول را در همان سكانس نبرد مشاهده مى كنیم. والاس كه در اثر ضربه چوب بلند بروس بر روى زمین افتاده است، در شرف اسارت به دست سربازان ادوارد است. بروس با مشاهده این وضع، والاس را از روى زمین برمى دارد و او را به دست یكى از یاران والاس كه مورد تعقیب سربازان ادوارد است، مى سپارد و بدین ترتیب از اسارت محتوم او جلوگیرى مى كند. یكى دیگر از وجوه قابل اعتناى فیلم، صحنه هاى عظیم جنگى آن است. گیبسون بدون تمسك به ترفندهاى متداول مانند جلوه هاى رایانه اى، موفق به خلق لحظاتى تماشایى و خیره كننده از رویارویى و نبرد گروهى و تن به تن ارتش شاه ادوارد و سپاه به جان آمده و تشنه آزادى ویلیام والاس شده است. گیبسون در خلق صحنه هاى جنگى موفق به نوآورى هایى نیز شده است. از جمله این نوآورى ها مى توان به استفاده از چوب هاى بلند به عنوان نیزه آن هم به آن شكل خاص اشاره كرد كه در یكى از نبردها عامل اصلى پیروزى سپاه والاس بر ارتش شاه ادوارد مى شود. در جایى گفته شده كه این فیلم وامدار و مقروض مدیون بعضى از كارهاى درایر و برگمان است. به گمان نگارنده این سخن قابل پذیرش نیست. البته درایر و برگمان در تاریخ سینما حد و حرمت خود را دارند اما پذیرش این ادعا به مثابه این است كه این دو سینماگر معتبر، معمار تمام مولفه هاى مادى و معنوى قرون وسطى بوده اند و چنانچه فیلمسازى فیلمى بسازد كه زمان وقوعش قرون وسطى باشد، الزاماً از روى فیلم هاى آنها به طور اجتناب ناپذیرى، چه آگاه و چه ناخودآگاه متاثر و حتى متاسى شده است! در ابتداى فیلم از قول بروس كه راوى فیلم است مى شنویم: ممكن است من را دروغ پرداز بنامند، اما تاریخ به وسیله كسانى نوشته مى شود كه قهرمانان را به دار مى آویزند. بعد از اینكه جلاد سر از تن والاس جدا مى كند، دستمالى كه یادگار مورون همسر باوفایش است مانند خرقه اى مقدس با حركت و ریتم اسلوموشن از دست او جدا مى شود و آرام به پایین سرازیر مى شود. در همین اثنا و قبل از اینكه جلاد سر از تن والاس قطع كند، او مورون را میان مردمى كه به تماشا آمده اند، مى بیند و این اشاره و نمودى است از انسان هایى كه در راه احقاق حق جان خود را فدا كرده اند، نامیرا بوده و براى همیشه زنده اند. مرگ براى این گونه انسان ها دردى دربر ندارد، بلكه نوعى رهایى از این خاكدان پركید است. وقتى آن شاهزاده خانم مهربان فرانسوى در زندان دارویى به والاس مى دهد تا هنگام مرگ درد كمترى احساس كند، او دارو را به حرمت آن شاهزاده در دهان مى گذارد، اما پس از رفتن شاهزاده آن را از دهان خود خارج مى كند و این بدین معنى است كه براى انجام هر كارى باید تمام مسائل و مصائبش را پذیرفت. در خاتمه نیز مى بینیم كه یاران مصمم و مردد والاس كه حالا دیگر متحول شده اند، با اتحاد و یكپارچگى راه او را تا استقلال و آزادى اسكاتلند در پیش مى گیرند و نام سر ویلیام والاس را در تاریخ اسكاتلند جاودانه مى سازند.

دیالوگ به یاد ماندنی
«رییس دادگاه: می تونه همه چیزو تموم کنه...همین الان!‏ سعادت .آرامش.فقط بگو..فریاد بزن"بخشش!"‏
جمعیت:بخشش! بخشش! بخشش!
رییس دادگاه: زندانی می خواد حرف بزنه!‏
هامیش و استفان: ویلیام بگو ...بگو بخشش!
ویلیام والاس: آزادی !»