نقد و بررسی فیلم ایپ من ساخته‌ی ویلسون ییپ: یک مرد چینی

ساخته شدن ایپ من اتفاق مبارکی در سینماست. بعد از سال ها فیلمی در ژانر هنرهای رزمی داریم که به ریشه های هنرهای رزمی به ویژه کونگ فو می پردازد و در رده فیلم های کلاسیک بروس لی و جکی چان قرار می گیرد. منظورم از ریشه ها اصالت فلسفی و ماهوی کونگ فو و فرهنگ شرقی پشت آن است. ایپ من درباره زندگی استادِ بروس لی است و از همان مؤلفه هایی که در فیلم های بروس لی جواب داده استفاده کرده و در قالبی جدید به یک فیلم رزمی تمام عیار تبدیل شده است.

وجه برجسته و شاخص فیلم های ماندگار بروس لی مقابله در برابر استثمارگران و ظالمین و در کل ظلم ستیزی است. اما ایپ من بر خلاف شاگرد معروفش، روش مبارزه اش مسالمت آمیز است و تا جایی که واقعاً مجبور نشود، خشونت به خرج نمی دهد. روش برخورد او با بی عدالتی فروتنانه، احترام برانگیز و با خونسردی ست. او به کسی که در مبارزه شکستش داده می گوید: «ممنونم از اینکه اجازه دادید برنده بشم.»

فیلم فضاسازی و طراحی صحنه بسیار خوبی از چین دهه ۴۰ میلادی دارد. زمانی که دایر کردن یک مدرسه کونگ فو یکی از شغل های پرطرفدار و پردرآمد بوده و حتی خیابانی در فوشان که محل زندگی استاد ایپ بوده به نام «هنرهای رزمی» نام گذاری شده. رنگهای متنوعی که در اجزای صحنه های مختلف به چشم می خورد، ظاهر چشم نوازی به فیلم داده است.

اما نقطه قوت اصلی فیلم و موفقیت بی چون و چرایش، به تصویر کشیدن تمام و کمال یک شمایل و اسطوره هنرهای رزمی و بالاتر از آن یک قهرمان واقعی بر پرده سینماست. استاد ایپ تمام مؤلفه هایی که از یک استاد به معنای واقعی کلمه انتظار داریم در خود دارد و حسن کار اینجاست که ترکیب این کمالات به هیچ وجه تصنعی یا گل درشت از کار در نیامده است. از همان سکانس ابتدای فیلم یکی از جنبه های فرهنگ اصیل شرقی او معرفی می شود: مهمان نوازی یا همان احترام به مهمان که در فرهنگ شرق زبانزد است. معادل همان ضرب المثل معروف فارسی که «مهمان حبیب خداست.»

خصوصیات شخصیتی قهرمان ما به تدریج و قطره چکانی منتقل می شود و به همین دلیل اصلاً توی ذوق نمی زند. دروغ نگفتن (به معنای واقعی کلمه)، بی اعتنایی به پول و مادیات، احترام به خانواده، نپذیرفتن ذلت حتی در بدترین شرایط و مردم داری صفات احترام برانگیز و متمایز کننده استاد است. او چنان فروتن است که وقتی ژنرال ژاپنی بعد از این که او ده نفر ژاپنی را هم زمان شکست می دهد، نامش را می پرسد می گوید: «من فقط یک چینی هستم.» مجموع همه این ها باعث می شود که شخصیت والای استاد چنان تأثیری داشته باشد که حتی حریفانش مثل ژنرال ژاپنی هم به او احترام بگذارند. از طرفی درباره افسر پلیس شهر و رابطه اش با ژاپنی ها اشتباه می کند، که وقتی متوجه اشتباهش می شود با فروتنی می پذیرد و عذرخواهی می کند.

بی شک بازی خوب دانی ین ۴۵ ساله در نقش ایپ من، نقش انکارناپذیری در واقعی از کار درآمدن این کاراکتر دارد. ین که یکی از خدایگان فیلم های اکشن هنگ کنگی است، موفق شده بُعدی انسانی و باتجربه که نقشش نیاز داشته به آن ببخشد و برای ایفای این نقش چندین جایزه بازیگری از جشنواره های آسیایی مثل پکن یا هنگ‌کنگ دریافت کند. ین در سال ۱۹۹۳ با فیلم میمون آهنی در سطح بین‌المللی مطرح شد و در فیلمهای معتبری چون قهرمان (ژانگ ییمو)، شوالیه‌های شانگهای، بلید ۲ خوش درخشیده است.

همه این تعاریف درباره درام قدرتمند و کاراکترهای درگیر کننده یک طرف و صحنه های درخشان مبارزات کونگ فو یک طرف. سکانس ها هنرهای رزمی ایپ من درست طراحی و اجرا شده اند. فیلمبرداری خوب و تیم بدلکاران حرفه ای باعث شده مبارزه های فیلم فوق العاده هیجان انگیز و مبتکرانه از کار در بیایند. هیچ گونه تصنع یا حرکت محیرالعقولی در درگیری ها به چشم نمی خورد و به رسم اکشن های شاخص رزمی، از جلوه های ویژه اصلاً استفاده نشده است. فیلم چنان در این زمینه موثق است که در نسخه زیرنویس فارسی که من دیدم، ابتدای مبارزه پایانی این جمله حک شد: «تقدیم به تمام وینگ چون کاران ایران» که معنایش این است که به احتمال زیاد این فیلم برای کسانی که در ایران می خواهند سبک وینگ چون را یاد بگیرند، نمایش داده می شود. برترین سکانسش هم درگیری استاد با ده ژاپنی است که در فضایی خفه و سیاه صورت می گیرد و ایپ من با سبک مبارزه اش حالتی اثیری به این سکانس می دهد. البته مبارزه پایانی که تقابل دو سبک هنرهای رزمی متفاوت چینی و ژاپنی است هم بسیار جذاب است و به مناقشه تاریخی سیاسی و فرهنگی این دو کشور (که در فیلم های بروس لی هم زیاد روی آن مانور داده شد) بر می گردد. جایی در اواسط فیلم هم استاد به کارگران کارخانه نخ ریسی کونگ فو آموزش می دهد که جالب و بانمک است و فضای به شدت خشن فیلم را تلطیف می کند.

موسیقی متن ایپ من یکی دو تم واحد است که در طول فیلم تکرار می شود و فضاسازی کاملاً درستی برای اثر انجام داده است. نوای سازهای زهی به ویژه ویولن، در خدمت فیلم است و حس و حالی حماسی به فیلم داده است؛ به همین دلیل در ذهن رسوب می کند.

ایپ من یک داستان حماسی ست درباره حرکت از رفاه کامل به فقر و نباختن انسانیت به نیاز. درباره تأثیر کمال یک فرد بر جامعه اطرافش. درباره شکل گیری و به کمال رسیدن یک سبک نوپای کونگ فو به نام وینگ چون. دیدن این درام تأثیرگذار را به همه، حتی آن‌هایی که به فیلم‌های رزمی علاقه ندارند توصیه می کنم.