فرانک دارابونت و «مسیر سبز»: روزی روزگاری معجزه را کشتیم!

واقعا فیلمسازی یک فعل و انفعالی پیچیده و غیرقابل‏ پیش‏بینی است! بسیارند آدم‏هایی که صد فیلم کارگردانی می‏کنند و ده‏ها فیلمنامه می‏نویسند و در فیلم‏های فراوانی مشارکت‏های‏ گوناگون می‏کنند اما نامشان فراموش می‏شود،و هستند کسانی‏ که فقط یکی دو فیلم می‏سازند و شهرت و اعتبار کسب می‏کنند و نامشان در تاریخ سینما می‏ماند.آقای فرانک دارابونت یکی‏ از همین‏ هاست که علیرغم کم‏کاری‏اش و دیرآمدنش حالا یکی از بهترین‏ها به شمار می‏آید و یکی از چهار پنج فیلمساز سینمای معاصر است که باید برای دیدن فیلم جدیدش لحظه‏ شماری کرد،هرچند که در تمام این سال‏ها فقط دو فیلم‏ کارگردانی کرده باشد.

دارابونت که حالا چهل سال دارد،پس از تجربیات گوناگون‏ در عرصه‏های مختلف فیلمسازی،در سال 1994 فیلم«رهایی‏ شاوشنک»را نوشت و کارگردانی کرد.این فیلم که هر روز بر تعداد دوستدارانش افزوده می‏شود داستانی است از استیفن‏ کینگ دربارهء دنیای عجیب و غریب زندانی‏های یک زندان‏ ایالتی به نام شاوشنک که در فضای خشن و بی‏رحم،دغدغه ‏های‏ جدیدی از قبیل آوردن ریتا هیورث به داخل زندان‏شان پیدا کرده‏اند!دارابونت با همین فیلم اعتبار فراوانی پیدا کرد و شهرتش‏ به عنوان دیویدلین جدید تثبیت شد.چراکه در دههء نود و در میان سینماگرانی که مشغول انواع تجربه ‏های غیرعادی در میان سینماگرانی که مشغول انواع تجربه ‏های غیرعادی در روایت داستان شده‏اند،با جرأت و سخت‏کوشی یک داستان‏ کلاسیک با نحوهء روایت متعارف را برگزید و با دقت فراوان در جزئیات و تلاش برای انتخاب جذاب‏ترین نحوه ی قصه ‏گویی، فیلمی با همان سلامت و دقت و شکوه فیلم‏های دیویدلین و با همان ساختار یکدست و باورپذیر ارائه کرد.

حالا در دومین و تا این لحظه آخرین فیلمش که با پنج‏ سال فاصله آمادهء نمایش کرده،باز هم با داستانی از استیفن‏ کینگ و باز هم در محیط زندان،فیلم باشکوه دیگری ساخته‏ و ما را متقاعد کرده که قصه‏ گویی بی‏نظیر و فیلمسازی متین، متواضع،آرام و باحوصله است که وقت کافی را صرف می‏کند تا همهء عناصر شکل‏دهندهء فیلمش یکدست و سنجیده و درست‏ باشند و از تقلب و سرهم‏بندی و ادا و اطوارهای همقطارانش‏ بی‏نصیب است.

«مسیر سبز»فیلم بسیار عجیبی است و شاید همین‏ عجیب بودنش باعث شود برخی از ویژگی‏های منحصر به فرد داستان و کارگردانی به چشم نیایند.

از این بابت عجیب است که با جدیت و بدون ابهام،مستقیم‏ به سراغ مسألهء پیچیدهء«معجزه»رفته و علیرغم این‏که بناکردن‏ فیلم برمبنای چنین موضوعاتی بسیار خطرناک است و همواره‏ خطر تبدیل فیلم به اثری متظاهرانه و کم‏رمق وجود دارد،با شجاعت و اصرار بروجود چنین معجزاتی در زندگی عادی،به‏ پیش می‏رود.اما وجه عجیب‏تر موضوع این است که نحوهء پرداختن به موضوع«معجزه»و«ایمان»شباهتی به فیلم‏های‏ مثلا تارکوفسکی یا دیگران که با تمثیل و ایهام و اشاره به موضوع‏ نزدیک می‏شوند،ندارد و یا از موضع فیلمسازی مثل لارس‏ فون‏تریر(در شکستن امواج)به موضوع پرداخته نشده،بلکه‏ واقعهء معجزه و شفابخشی به شکل کاملا عینی و مثل یکی‏ از وقایع فیزیکی زندگی نمایش داده شده و چنین رویکردی‏ اتفاقا باز هم می‏تواند خطر کردن باشد؛چراکه عینی کردن این‏ حادثه و نوع پرداخته آن در«دالان سبز»می‏توانست مضحک‏ و باورنکردنی شود و بدین ترتیب تمام تأثیر داستان از بین‏ برود.اما دارابونت آن‏قدر با اطمینان به نتیجهء کار پیش رفته‏ که داستان را به درست‏ترین شکل کارگردانی کرده و همهء اجرای فیلم،از طراحی صحنه و موسیقی و بازی‏ها تا تدوین و فیلمبرداری،وحدت تاثیر داستان را مخدوش نکرده‏اند و هر چیزی دقیقا در سر جایش قرار دارد.

«مسیر سبز»گذشته از آن‏که به لحاظ شیوهء پرداخت‏ دراماتیک،جزئیات و ظرافت‏های سناریو،ساخت و پرداخت‏ تصویری،بازی‏های فوق العاده و مؤثر(خصوصا نام هنکس، مایکل کلارک دانکن و دیوید مورس)،فیلمبرداری بسیار عالی‏ دیوید تاتر سال و موسیقی خوب تامس نیومن یک فیلم جذاب‏ و مستحکم است،از آنجنبه که به بحث ما مربوط می‏شود فیلمی غیرعادی و مثال‏زدنی است.سازندگان این فیلم آشکارا به معجزه اعتقاد دارند و برخلاف فیلم‏ها و داستان‏ها مشابه، معجزه را امری نمادین و ناپیدا نمی‏پندارند،بلکه تأکید دارند که معجزه وجهی عینی و مادی دارد که به سادگی قابل مشاهده‏ است و می‏تواند در چند قدمی ما اتفاق بیفتد و زندگی‏مان را متحول کند.فرانک درابونت معتقد است که معجزه امری‏ است که از آسمان نازل می‏شود و در زمین شکلی قابل مشاهده‏ می‏یابد تا ما با دیدنش به آسمان رو کنیم.او به‏هرحال به‏ آسمان بازمی‏گردد چراکه از جنس ما نیست،اما واکنش و رفتار ما مهم است،اگر غفلت کنیم و خودمان واسطهء کشتن معجزه‏ شویم نفرین خواهیم شد و تا ابد گرفتار«زمین»و«زمان» می‏مانیم.

این«باور»به اضافهء روایتی جدید از واقعهء به صلیب کشیده‏ شدن مسیح(ع)و نقش حاکم اورشلیم(پونیتوس پیلات)در آن ماجرا،جوهر اصلی فیلم«مسیر سبز»را تشکیل می‏دهد. دارابونت با امروزی کردن داستان مسیح،تذکر می‏دهد چنین‏ نیست که یک بار در روزگاری دور معجزه را کشته باشیم و قصه‏ به پایان رسیده باشد.او هربار کشته شود چون مهربان است‏ بازمی‏گردد،و ما که غافلیم هربار در معرض تکرار آن اشتباه‏ تاریخی هستیم.

صحبت دربارهء چگونگی تبدیل این ایده ‏ها به یک سناریوی‏ جذاب و حرفه‏ای،و بعد صحبت دربارهء چگونگی تبدیل این‏ سناریو به یک فیلم درخشان مباحثی طولانی‏اند که مجالش‏ نیست،اما همچنان می‏توان از وجود فیلمساز توانا و مسلطی‏ مثل دارابونت اظهار شعف کرد که هرچند با فواصل زمانی زیاد فیلم می‏سازد،نتیجهء کارش آن‏قدر جذاب و دیدنی است که‏ می‏توان تا آماده شدن فیلم بعدی‏اش،بارها و بارها به تماشای‏ فیلم قبلی نشست و هر دفعه لذت برد.هیچ فیلمساز دیگری‏ در سینمای معاصر به لحاظ قدرت قصه ‏گویی با او قابل مقایسه‏ نیست.