یادداشت فیلیپ ‏نویس بر فیلم(اینک آخر الزمان): تنها صداست که می ماند

از هنگام به روی پرده رفتن‏ نسخه جدید اینک آخرالزمان‏ اثر حماسی فرانسیس فورد کاپولا،به‏ دنبال نقدی مناسب برای آن‏ بودم.آغاز جنگ نابرابر با دخالت‏ ارتش آمریکا در ویتنام هم بعد تازه‏ای به نمایش‏ اینک آخرالزمان بخشید.در همین گیرودار،به صورت کاملا اتفاقی به متنی برخوردم از فیلیپ‏نویس فیلمساز سرشناس استرالیایی و خالق‏ آثاری چون بازیهای‏ میهن‏پرستانه درباره ارتش‏ آزادیخواه ایرلند،حصار ضد خرگوش که در گذشته جشنواره فیلم فجر به روی پرده رفت‏ و البته آمریکایی آرام با نقش‏آفرینی اثر گذار و خیره کننده مایکل‏ کین که او را تا نامزدی در جایزه اسکار هم پیش برد.به این فکر افتادم که واقعا چه کسی مناسب‏تر از خود نویس می‏تواند درباره‏ اینک آخرالزمان نظر بدهد؟این نکته را هم نباید از نظر دور داشت‏ که فیلم کاپولا اقتباسی است از رمان کلاسیک و قرن بیستمی جوزف‏ کنراد با نام«دل تاریکی»که داستان آن در دوران جنگ ویتنام‏ می‏گذرد.فیلم جدید فیلیپ ‏نویس هم براساس رمان سال 1955 گراهام گرین نامدار به همین نام ساخته شده و داستان آن مربوط به ویتنام ویران از جنگ است که برای استقلال تلاش می‏کند به‏ عقیده شما آیا انتخاب این فیلمساز سرشناس برای صحبت کردن‏ درباره اینک آخر الزمان فرانسیس فورد کاپولا انتخابی مناسب و هوشمندانه به نظر نمی‏رسد؟شاید او به واسطه نقد فیلم کاپولا به‏ نوعی آمریکایی آرام خود را نیز به بوته نقد بگذارد. در هر حال،شیفتگی ‏نویس در مورد دخالت ایالات متحده در جنگ‏ ویتنام چنان قدیمی و عمیق است که این شیفتگی امروز هم پس‏ از گذشت سالها با کوچکترین اشاره‏ای به همراه خاطرات عجیب‏ یکی از روزهای سال 1979 درهم پیچیده و به بیرون می‏تراود:

«روزی را که برای تماشای اینک آخرالزمان»راهی سینما شدم،به خوبی‏ به یاد می‏آورم.چرا که فیلم از زاویه دید فرانسیس فورد کاپولا به جنگ می‏نگریست.به همین دلیل بود که در همان روز اول اکران برای دیدن فیلم‏ به یک مجموعه بزرگ سینمایی در خیابان جرج شهر سیدنی رفتم و آن‏را یکبار در ساعت یازده دیدم.بعد بیرون آمدم و دوباره ساعت دو به داخل سالن‏ تاریک سینما بازگشتم.ساعت پنج و هشت هم دوبار دیگر فیلم را دیدم. حدس می‏زنم دوبار اول برای دیدن کوپولا رفتم و دوبار آخر برای شنیدن‏ موسیقی و تجربه یک حس شاعرانه.بله،من یک فیلم 153 دقیقه‏ای را چهار مرتبه و آن هم تنها در عرض یک روز تماشا کردم.حسابی گیج شده بودم. ولی فیلم،درسهای بسیاری درباره ارائه صحیح یک داستان درام بر روی‏ پرده به من آموخت.همانجا دانستم که شنیدن،هرگز به پای دیدن نمی‏رسد، حتی اگر یکی داستان و رویدادهای فیلم را تماما با همه دیالوگها برایتان‏ تعریف کند.البته،آنچه مرا وادار به تماشای چهار باره فیلم اصلی(نه نسخه‏ به نمایش درآمده در سال 2002)آن هم در طی یک روز کرد،نه فیلمبرداری‏ هیجان‏انگیز و نفس‏گیر ویتوریو استورارو،نه بازیهای درخشان و به یادماندنی‏ مارتین شین،مارلون براندو و رابرت دووال و نه حتی فصل درخشان حمله‏ (به تصویر صفحه مراجعه شود)به روستا،بلکه کار فوق‏العاده والتر مرچ،در تدوین صدا بود که برای آن‏ برنده اسکار نیز شد.فیلم در استرالیا بر روی نوار هفتاد میلیمتری ظاهر شد و به نمایش درآمد و برایش‏ صدای استریوفونیک مغناطیسی در شش باند تعبیه کردند.گرچه ما امروز از این فناوری برای صدا و موسیقی بهره می‏بریم،ولی تا پیش‏ از به وجود آمدن صدای دیجیتال، فیلمهما،معمولا 35 میلیمتری‏ فیلمبرداری شده و سپس بر روی‏ نوار.هفتاد میلیمتری ظاهر می‏شدند که بسیار عریض‏تر،با قاب بزرگتر و یک تصویر طبیعتا دینامیک‏تر بود. این اندازه بزرگ نوار فیلم،به فیلمساز و گروه او اجازه می‏داد تا در حاشیه نوار، کارهای صوتی و مغناطیسی فراوانی انجام دهند.به همین دلیل صدای شش‏ بانده سراوند به بینده حس جدا شدن خارق‏العاده از محیط اطراف در سینما می‏بخشد.در واقع،این فناوری تنها یک بخش از نکته‏های فیلم بود که البته‏ از میانه‏های دهه شصت میلادی در آثار سینمایی به کار گرفته می‏شد و چیز جدیدی به شمار نمی‏رفت.ولی روش شگفت‏انگیز به کار گرفته شده توسط مرچ و کاپولا در فیلم این بود که آنها اساسا یک فیلمنامه جایگزین نوشته‏ بودند.صدا در فیلم مثل موسیقی گاهی برای تاءکید بر داستانی به کار می‏رفت‏ که شما در حال تماشای آن هستید و گاهی اصلا یک داستان جداگانه عرضه‏ می‏کرد.بسیاری از واکنشهای احساسی من نسبت به فیلم از آن قمست از صدای فیلم سرچشمه می‏گرفت که نه دیالوگ بود و نه موسیقی؛یعنی‏ جلوه‏های صوتی و خلق محیطی که داستان را به جلو می‏راند.بهترین مثال‏ برای این تجربه،همانجایی است که مارتین شین به همراه یارانش وارد منطقه وحشتناک دولونگ می‏شوند تا در محلی نزدیک یک منطقه غیر نظامی پلی بر روی رودخانه بزنند.در آنجا دنیایی کاملا بکر،خیالی و وحشتناک‏ وجود دارد که ما هرگز نمی‏بینیم.اما می‏توانیم آن‏را احساس کنیم.خیال‏ می‏کنیم که می‏توانیم ببینیم.اما اجازه بدهید کمی به عقب برگردم تا دلیل‏ اصلی علاقه‏ام به این فیلم را برایتان بگویم.اینک آخرالزمان درباره موضوعی‏ است که کاملا واقعی بود و به تشریح دست‏وپا زدن ارتش ایالات متحده‏ در ویتنام می‏پرداخت.با تماشای فیلم،من هرگز آنچه را که می‏دیدم باور نکردم.بلکه به احساس خودم از فیلم کاملا ایمان آوردم.به محیط دیوانه‏واری‏ که سربازان در آن می‏جنگیدند.حس شاعرانه موجود در فیلم مطلقا وابسته‏ به صدا بود و ما را همچون شخصیت مارتین شین در فیلم دیوانه و هیپنوتیزم‏ می‏کرد.الان چنین برای من تداعی می‏شود که گویی آن آوازه گروه«دورز» با صدای هلیکوپترها در آغاز فیلم شنیده می‏شود.ولی وقتی دقت می‏کنم‏ می‏بینم که آن ترانه در آخر فیلم بوده.بگذارید یک مثال بزنم:ما صحنه‏ای‏ را می‏بینیم که بسیار وحشتناک و در عین حال واقعی است،مثل افتادن یک‏ بمب ناپالم بر روی جنگل.بعد هنگامی که موسیقی اوج می‏گیرد در می‏یابیم‏ که آن صحنه صرفا بخش کابوس مانندی از دنیای زندگی این مرد بوده که‏ قرار است ما سراسر فیلم را با او بگذرانیم.مرد می‏گوید:سایگون لعنتی،من‏ هنوز در سایگون هستم.اما تنها موقعیت مکانی خود را مشخص می‏کند و از نظر عاطفی و ذهنی چیزی برای عرضه ندارد.»