بازی در نقش جنس مخالف/ آیا کارگردانان برای جذاب تر شدن فیلمشان دست به این کار می‌زنند!؟

منظوم؛ مرجع سینما و تلویزیون ایران: 

ماجرا از آنجا آغاز شد که بعد از مدت‌ها که خبری از بازی بازیگران در نقش جنس مخالفشان نبود، ارژنگ امیرفضلی در «لازانیا» نقش یک زن را ایفا کرد و نیوشا ضیغمی در «هشتگ» در قامت یک مرد ظاهر شد. از طرفی عبدالله اسکندری گریمی فوق العاده از امیرحسین رستمی منتشر کرد که نشان می دهد در اثر جدید این هنرمند، رستمی نقشی متفاوت را ایفا کرده است.

در سالهای دور که بازیگری برای زنان از خط قرمزها بود و عموم جامعه حضور یک زن در یک تئاتر و اساسا عرصه بازیگری را پذیرا نبود مردها مجبور بودند تا در نمایش‌ها نقش زن را هم بازی کنند. چندین سال از آن زمان گذشت و سینمای ایران این اتفاق را بارها و بارها دیگر به خود دید. حضور بازیگران مرد در نقش زن و البته چند سال بعد عکس این قضیه هم در سینما و تلویزیون به وقوع پیوست و بازیگران زن هم نقش مرد را بازی کردند. این اتفاق همانند گذشته شاید بی‌ارتباط با همان محدودیت‌ها نباشد، در واقع کارگردان‌های زیادی به دلیل همین محدودیت‌ها سراغ بازیگران مرد رفتند و آنها را به شکل و شمایل یک زن آراستند تا در روایت قصه‌شان آزادانه‌تر عمل کنند.

در طول این سال‌ها بازیگران مرد زیادی در نقش زن ظاهر شدند، تعداد بازیگران زنی که نقش مرد را بازی کردند اما به تعداد انگشتان دست نمی‌رسد اما بعید نیست این روند درباره زنان بازیگر و ایفای نقش مرد توسط آنها هم ادامه‌دار باشد.

فارغ از اینکه بازیگرانی که در نقش جنس مخالف خودشان مقابل دوربین رفتند توانستند به خوبی از ایفای نقشی که بر عهده‌شان گذاشته شده بربیایند یا نه اما اصل این موضوع به خودی خود جذابیت‌های خاصی دارد و مخاطب هم معمولا از این موضوع استقبال کرده است. اگر به خاطر داشته باشید زمانی که اکبر عبدی در فیلم سینمایی «آدم برفی» در قامت یک زن شیک و آرایش کرده ظاهر شد واکنش‌ها آنقدر زیاد بود که هنوز هم بعد از سال‌ها مخاطبان آن نقش عبدی را یکی از به‌یادماندنی‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین نقش‌هایش می‌دانند.

در گزارشی که در ادامه می‌خوانید مروری داشته ایم بر بازیگرانی که تجربه بازی در نقش جنس مخالف خود را داشته‌اند، البته بازیگرانی که در ادامه نامشان در این گزارش آمده فقط در فیلم‌های سینمایی بازی نکردند و چند نفر از آنها در تله‌فیلم‌هایی که برای شبکه نمایش خانگی ساخته شده در قامت یک زن جلوی دوربین رفته‌اند.

محمود بصیری، «دستفروش»

برخلاف اینکه خیلی‌ها اکبر عبدی را اولین بازیگری می‌دانند که در سینمای ایران در نقش یک زن مقابل دوربین رفته اما جالب است بدانید که محمود بصیری بازیگر سریال «آرایشگاه زیبا» در فیلم «دستفروش» محسن مخملباف این تجربه را داشته و لقب اولین مرد زن‌پوش در سینمای ایران را به خود اختصاص داده است. بصیری در این فیلم که در سال 1365 ساخته شده در نقش یک پیرزن ظاهر شده که با توجه به گریم سنگینی که دارد چهره‌اش برای بسیاری از مخاطبان قابل تشخیص نبوده و نیست.

اکبر عبدی، از «آدم برفی» تا «خوابم میاد» و «خواب‌زده‌ها»

رکورد بازی در نقش یک زن را اکبر عبدی در سینمای ایران زده، او به جز «آدم برفی»، در «خوابم میاد» رضا عطاران و «خواب زده‌ها» به کارگردانی فریدون جیرانی هم این نقش را بازی کرده. سال 73 اولین تجربه بازی این بازیگر توانمند در نقش یک زن رقم خورد، عبدی در «آدم برفی» اولین بار این نقش را تجربه کرد، تجربه‌ای جدید در سینمای ایران که باعث شد آن فیلم سه سال توقیف شود. چند سال بعد یعنی در سال 90 عبدی در «خوابم میاد» رضا عطاران این تجربه تکرار کرد، تجربه‌ای که به دل خیلی از مخاطبان نشست و شیرینی‌های پیرزنی که او بازی کرده بود آن را محبوب کرد. جذابیت نقشی که عبدی بازی کرده بود از نگاه داوران جشنواره فیلم فجر همان سال هم پنهان نماند و هیئت داوران جایزه بهترین بازیگر مکمل مرد را در سی‌امین دوره از جشنواره به این بازیگر دادند. عبدی دو سال بعد از فیلم فریدون جیرانی هم زن شد، اینبار او نقش دو زن را بازی کرد، یک زن روستایی و یک زن فرنگی که در تضاد کامل با هم بودند و توانایی‌های عبدی را در بازیگری بیش از پیش نمایان کرد. عبدی برای بازی در این فیلم هم نامزد دریافت جایزه شد.

محسن تنابنده، «ابله»

محسن تنابنده استاد بازی در نقش‌های متفاوت است، او هم مثل اکبر عبدی در بسیاری از نقش‌هایش با گریم‌های متفاوت و جالبی جلوی دوربین رفته و شاید برای همین هم بود که کمال تبریزی در سریال «ابله» که برای شبکه نمایش خانگی ساخت نقش پیرزن قصه را به تنابنده سپرد. «ابله» در شبکه نمایش خانگی با شکست رو به رو شد اما نقش‌آفرینی تنابنده در آن به یکی از ماندگارترین بازی‌های او تبدیل شد. گریم تنابنده در این مجموعه هم بسیاری از چشم‌ها را به خود خیره کرد.

ارژنگ امیرفضلی،«لازانیا»

جدیدترین مردی که در سینمای ایران زن شده ارژنگ امیرفضلی است، فیلم «لازانیا» با بازی او این روزها روی پرده سینماهاست. امیرفضلی گریم تعجب برانگیزی در این فیلم دارد که حدس زدن اینکه کدام بازیگر مرد پشت آن است برای خیلی‌ها سخت بود.

امین حیایی، «مزاحم»

امین حیایی هم از آن دسته بازیگرانی است که در فیلم‌هایش نقش‌های متفاوتی را بازی کرده و تیپ‌های متنوعی را هم خلق کرده است. او در فیلم سینمایی «مزاحم» ساخته سیروس الوند هم در نقش جوانی ظاهر شده که به همراه همسرش در حال بازی در یک فیلم هستند، همین قصه او را به سمتی می برد که در سکانس‌هایی از این اثر در نقش یک زن مقابل دوربین می‌رود.

فرهاد آئیش، «مکس»

سامان مقدم هم از آن دسته کارگردان‌هایی است که از یک بازیگر مرد در نقش زن در فیلمش استفاده کرده است. در فیلم سینمایی «مکس» که مقدم سال 83 آن را کارگردانی کرده بود در بخشی از قصه به تناسب موضوعی که در فیلم روایت می‌شود فرهاد آئیش یا همان مکس مجبور به پوشیدن لباس زنانه می‌شود و او هم به واسطه همین حضور در لیست بازیگران مردی قرار می‌گیرد که نقش زن را بازی کردند.

جالب اینجاست که به دلیل قصه «مکس» این فیلم بعد از 6 سال از وزارت ارشاد مجوز گرفت، همچنین در انتشار خانگی صحنه‌های زیادی از این فیلم سانسور شده بود.

جواد رضویان، «کلاهی برای باران»

سال 85 که مسعود نوابی فیلم «کلاهی برای باران» را کارگردانی کرد خیلی‌ها عکس‌هایی از یک پیرزن که در سکانس‌هایی از این فیلم حضور داشت را دیده بودند، اما شاید ابتدا کسی فکرش را نمی‌کرد که جواد رضویان پیرزن «کلاهی برای باران» است. رضویان که بیشتر در فیلم‌های طنز آن سال‌ها بازی می‌کرد پیرزنی شاد و شنگول را مقابل دوربین نوابی برده بود و به گفته خودش 4 ساعت زیر دست گریمور این فیلم نشسته بود تا به آن شکل و شمایل در بیاید. او در سکانس‌هایی دیگر از فیلم هم نقش زن جوانی را بازی کرد.

مجید صالحی، «شاخه گلی برای عروس»

در میان بازیگران مردی که در نقش زن ظاهر شدند تعداد زیادی از آنها بازیگران فیلم‌های کمدی هستند، مجید صالحی هم که مخاطبان او را بیشتر با فیلم‌های کمدی‌اش می‌شناسند در فیلم «شاخه گلی برای عروس» که قدرت‌الله صلح میرزایی آن را کارگردانی کرده بود لباس زنانه بر تن کرده و با یک کلاه گیس بر سر نقش یک زن را مقابل دوربین برده است.

نادر سلیمانی، «پسر تهرونی»

طبیعی است که بعضی از کارگردان‌ها به دلیل قصه‌ای که فیلمشان دارد مجبور به استفاده از یک مرد در نقش زن می‌شوند و برخی دیگر نیز به دلیل جذابیت‌هایی که این اتفاق می تواند به همراه داشته باشند دست به این انتخاب می‌زنند. «پسر تهرونی» به کارگردانی کاظم راست‌گفتار هم شامل این موضوع شد و به همین دلیل نادر سلیمانی بازیگری که مخاطبان او را بیشتر با نقش‌های طنزش به یاد می آوردند به تناسب قصه در نقش یک زن بازی کرد.

رضا شفیعی جم، «دم سرخ‌ها»

فیلم سینمایی «دم‌سرخ‌ها» هم اثر دیگری است که مخاطبان سینما در آن شاهد حضور یک بازیگر مرد دیگر در نقش زن بودند. رضا شفیعی‌جم که هنوز هم خیلی‌ها او را با نام بامشاد به یاد می آوردند در این فیلم نقش یک زن را بازی کرده بود که در سکانس‌های زیادی با جواد رضویان همبازی است. نکته جالب دیگر این فیلم حضور این بازیگر در نقش یک روحانی هست. البته شفیعی جم یک بار دیگر در فیلم «صورتی» فریدون جیرانی نیز در صحنه‌ای برای اجرای یک نمایش لباس زنانه به تن کرده بود.

مهران غفوریان، «شوخی کردم»

مجموعه «شوخی کردم» مهران مدیری که برای شبکه نمایش خانگی تولید شده بود هم یکی از جالب‌ترین تجربه‌ها برای مهران غفوریان به حساب می‌آید، او در اپیزود آخر از این مجموعه در نقش مادر یک زندانی که خود غفوریان نقشش را بازی می‌کرد ظاهر شده و خنده را بر لب مخاطبان نشاند.

قرعه‌ای که به نام چهره‌های دیگر هم افتاد

به جز عرصه سینما، چند تله فیلم هم برای شبکه نمایش خانگی ساخته شده که بازیگران مرد نقش زن را بازی کردند، شاید هیچ‌کدام از این آثار به اندازه فیلم‌های سینمای دیده نشدند و نقش‌آفرینی بازیگرانشان هم در خاطر مخاطبان نمانده اما هرازگاهی با انتشار تصاویر گریم بازیگران این تله‌فیلم‌ها که هر کدام هم در نوع خود جالب‌اند بیننده یادش می‌افتد که بازیگران دیگری هم نقش زن بازی کرده‌اند.

مهران رجبی در تله فیلم «آخرخلاف»، سپند امیرسلیمانی در تله فیلم «کلاه گیس» و امیرحسین رستمی در تله فیلم «مرد خاکستری» که اخیرا عکس‌هایش دوباره در اینستاگرام و کانال‌های تلگرام دست‌به دست می‌شود از دیگر بازیگرانی هستند قرعه بازی در نقش یک زن به نامشان افتاده. اگر نخواهیم به عالم سینما بسنده کنیم باید از رامین ناصر نصیر هم اسم ببریم که در نمایش «کرگدن» در قامت یک زن روی صحنه رفت. البته نکته دیگری هم که در این میان وجود دارد این است که بازیگرانی هم در نقش زن برای بازی در فیلم‌هایی گریم شدند اما هیچ وقت فرصت جلوی دوربین رفتن پیدا نکردند. این اتفاق درباره زنان بازیگر هم افتاده، مثلا فاطمه گودرزی در زمان ساخت سریال «جاده چالوس» در نقش یک پیرمرد گریم شد اما هیچ وقت در این نقش بازی نکرد. علاوه بر این حضور برخی دیگر از بازیگران مرد در نقش زن آنقدر کوتاه بوده که شاید مخاطب حتی به سختی به یاد بیاورد که یک بازیگر در کدام فیلم این نقش را بازی کرده است. برای نمونه حسین یاری در فیلم «معادله» گریم زنانه داشت اما حضور کوتاهش باعث شده تا تصویر پررنگی از بازی او در این فیلم در خاطر مخاطب نماند.

زنانی که مرد شدند

بازیگران زن در سینمای ایران هم تجربه‌ای مشابه با آنچه همتایان مردشان تجربه کردند را پشت سر گذراندند. البته تعداد بازیگران زنی که در فیلم‌های سینمایی و یا سریال‌ها در نقش یک مرد ظاهر شدند بسیار کمتر از بازیگران مردی است که نقش زن بازی کردند اما زنان بازیگر به خوبی توانتسند از پس این نقش‌ها بربیاند.

رویا تیموریان، «شیفتگی»

تجربه بازی در نقش یک مرد در کارنامه کاری رویا تیموریان هم به ثبت رسیده، او در فیلم «شیفتگی» نقش یک مرد را بازی کرده، او در این فیلم البته زنی است که به دلایلی ترجیح داده در قامت یک مرد زندگی بگذارند و شکل و شمایل یک مرد را هم برای خودش دست و پا کرده است. این فیلم از جمله آثار توقیف شده سینمای ایران است که فرصت نمایش عمومی پیدا نکرد.

آزیتا حاجیان، «ساعت شنی»

حاجیان بازیگر توانمندی است و از پس نقش‌هایی که به او سپرده شده به خوبی برآمده. او در سریال «ساعت شنی» نقش زنی به نام مش دریا را بازی می‌کرد که ظاهری مردانه را برای خودش انتخاب کرده بود. حاجیان در زمان پخش این سریال در گفت‌وگویی درباره ویژگی‌های این نقش گفته بود: « مش دریا تظاهر به مردانگی را انتخاب می‌کند، از زنانگی‌اش حمایت می‌کند و به‌دنبال دور از دسترس و تعرض نگه داشتن جنسیت خود است.»

آزاده زارعی، «آمین خواهیم گفت»

یکی از جالب‌ترین و شاید باورپذیرترین بازیگران زنی که نقش یک مرد را بازی کرده بدون اغراق آزاده زارعی است. او در فیلم «آمین خواهیم گفت» سامان سالور نقش پسر نوجوانی را بازی کرده که با توجه به گریم و ظاهرش با سر تراشیده مخاطب به راحتی می‌تواند او را در این نقش بپذیرد و چه بسا کسانی که با چهره این بازیگر آشنایی زیادی ندارند از همان ابتدا فکر کنند او یک پسر نوجوان است که در این نقش بازی کرده است.

نیوشا ضیغمی، «هشتگ»

کمدی «هشتگ» که مدت زیادی هم اکرانش در سینماهای کشور نمی‌گذرد شاهد حضور یک بازیگر زن دیگر در نقش مرد است. نیوشا ضیغمی در تجربه‌ای کاملا متفاوت در این فیلم نقش یک مرد را بازی کرده است. او گریم سنگینی هم در این فیلم دارد و در کنار چهره‌پردازی‌اش در نقش یک مرد با کت و شلوار و لباس مردانه در برخی سکانس‌های مربوط به بازی‌اش ظاهر شده است.

پولاد امین در روزنامه شهروند در این باره نوشت:

«عبدالله اسکندری، چهره‌پرداز قدیمی سینمای ایران، در صفحه شخصی‌اش در اینستاگرام تصویری از امیرحسین رستمی را در نقش یک زن جوان منتشر کرد. عکسی بی‌هیچ نوشته‌ای که معلوم باشد متعلق به چه فیلمی است؛ با اینکه شواهد و قراین حکایت از این دارند که رستمی در فیلم مرد خاکستری با این سر و شکل ظاهر شده است. فیلمی ویدیویی به کارگردانی سجاد شهریاری که با نام پیشین پرواز کبوتر درباره زندگی هاتف، جوان کفتربازی که شغلش وصول چک‌های برگشتی است و در جریان وصول یکی از چک‌ها ناچار می‌شود در قالب یک زن امروزی برود.

اما بیش و پیش از اینکه نام این فیلم اهمیت داشته باشد، آن‌چه اهمیت دارد، گریم خاص امیرحسین رستمی است. گریمی که این بازیگر  آن را اصلی‌ترین دلیل حضور در این فیلم می‌داند: «در این قحطی فیلمنامه خوب که این روزها در سینما و تلویزیون وجود دارد، مجبوریم با بهانه‌هایی یکی از کارهای پیشنهادشده را بپذیریم و در مورد مرد خاکستری چون گریم کار خیلی برایم جذاب بود و دوست داشتم این گریم را یک‌بار تجربه کنم، کار را قبول کردم.»
موضوعی که امیرحسین رستمی مطرح می‌کند، تاکنون بازیگران زیادی را وسوسه کرده است که نقش زنان را در سینما بازی کنند. اتفاقی که تقریبا عمری به قدمت سینمای ایران دارد و البته جدیدترین نمونه‌اش را نیز این روزها در فیلم هشتگ می‌بینیم که چگونه نیوشا ضیغمی در سکانس‌هایی از فیلم در نقش یک مرد ظاهر شده است.

زن‌پوشی بازیگران مرد در سینمای ایران نمونه‌های زیادی دارد که شاید بتوان قدیمی‌ترین مورد آن را در فیلم مادموازل خاله سراغ گرفت، فیلمی به کارگردانی امین امینی که در سال ١٣٣٦ تماشاگران فراوانی را به سالن‌های سینما کشاند و در آن علی تابش نقش مردی را داشت که در فیلم در نقش خاله حضور داشت.
بعد از موفقیت آن فیلم موضوع زن‌پوشی یا مخالف‌پوشی در سینمای ایران بارها و بارها مورد استفاده قرار گرفت؛ اما به‌رغم این همه تکرار بیراه نیست اگر بگوییم اکبر عبدی با سه‌بار حضور در نقش زن مهمترین چهره سینمای ایران در این زمینه است و معروف‌ترین شمایل‌های زن‌پوشی را در این سال‌ها به وجود آورده است.
اکبر عبدی جنجالی‌ترین زن‌پوشی تاریخ سینمای ایران را نیز انجام داده است، در فیلم آدم برفی که البته در این فیلم در دو نقش متفاوت ظاهر شده بود و تفاوت بازی و حضورش در دو نقش کاملا متفاوت در فیلم یکی از دلایل پرفروش‌شدن فیلم بود و البته مهمترین عامل جنجال‌های پیرامون فیلم که درنهایت به توقیف چند ساله آن انجامید.
سال‌ها بعد از آدم برفی، وقتی رضا عطاران در فیلم خوابم میاد‌ و فریدون جیرانی در فیلم خواب‌زده‌ها از عبدی خواستند حضورش را در نقش زن تکرار کند، نام او در سینما از این نظر جاودانه شد که شاید در سینمای تمام دنیا نیز نتوان بازیگری را یافت که سه‌بار در نقش زن حضور یافته باشد.

اکبر عبدی با تمام نقش‌های مهمش در این زمینه، اما، نخستین بازیگری نیست که در سینمای بعد از انقلاب زن‌پوشی کرده است، بلکه محمود بصیری در فیلم دستفروش محسن مخملباف در سال‌های میانی دهه شصت این جایگاه را در اختیار دارد. او در دستفروش در نقش زنی ١٢٠ ساله حضور داشت. با گریمی که سال‌ها بعد از انجامش عبدالله اسکندری هنوز آن را به عنوان یکی از کارهای برجسته خود نام می‌برد. این گریم که توانست عبدالله اسکندری را به یکی از ١٠ گریمور برتر دنیا در سال ١٩٩٩ به انتخاب مجله میک‌آپ ارتیست آمریکا تبدیل کند، هنوز که هنوز است در زمینه تبدیل بازیگران مرد به زنان در سینمای ایران غیر قابل دسترس به نظر می‌رسد.

زن‌شدن اکبر عبدی و محمود بصیری نمونه‌های درخشانی از نظر بازیگری نیز بودند؛ اما سینمای ایران این رویکرد را به عنوان بهانه‌ای برای لودگی و خنداندن تماشاگر نیز بارها و بارها به کار برده است. نمونه‌ها در این زمینه زیادند: نقش مجید صالحی در شاخه گلی برای عروس، جواد رضویان در کلاهی برای باران، سپند امیرسلیمانی در کلاه‌گیس و نادر سلیمانی در پسر تهرانی ازجمله این موارد هستند که تنها برای خلق تصویری خنده‌دار شکل گرفته‌اند. اینها دقیقا در نقطه مقابل نقش‌آفرینی‌هایی قرار می‌گیرد که با توجه به ضرورت‌های موقعیتی درام بازیگران مرد را در هیبتی زنانه نشانده است.

فهرست مردان زن‌پوش سینمای ایران را می‌توان ادامه داد: مهران رجبی در تله‌فیلم آخر خلاف، فرهاد آئیش در فیلم سینمایی مکس، امین حیایی در مزاحم، حسین یاری در فیلم معادله، سعید پورصمیمی در فیلم قاعده بازی، مهران غفوریان و محسن تنابنده به ترتیب در مجموعه‌های شوخی کردم و ابله نمونه‌هایی هستند که در یک مرور گذرا به ذهن می‌آیند. موضوعی که به نظر می‌رسد این روزها دستاویزی شده برای کشاندن تماشاگران به سینما.»

 آخرین اخبار، رویدادها و حواشی روز سینما، تلویزیون، بازیگران و هنرمندان ایران را در صفحه‌ی اخبار منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران می‌‌توانید دنبال کنید.