جذب مخاطب در بحث انیمیشن مقوله وسیعی است

 به گزارش منظوم؛ مرجع سینما و تلویزیون ایران، چهارمین نشست تخصصی از سلسله نشست‌های میان رشته‌ای سی‌امین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان با عنوان انیمیشن ایرانی و مسئله مخاطب برگزار شد.

در این نشست، دکتر فاطمه حسینی شکیب، عضو هیئت علمی دانشکده سینما تئاتر دانشگاه هنر، بابک نکویی، مدرس دانشگاه و کارگردان انیمیشن، فرخ یکدانه، مدرس دانشگاه و کارگردان انیمیشن و محمدرضا مقدسیان مجری و منتقد سینما حضور داشتند.

محمدرضا مقدسیان در ابتدای این نشست گفت: «قرار بر این است که به مسئله انیمیشن، جایگاه آن در سینمای ایران و چگونگی برقراری رابطه اش با مخاطب بپردازیم، به این خاطر که انیمیشن در ذات مختص به کودکان است و طیف زیادی از تولیدات ژانر کودک انیمیشن‌ها هستند که علاوه بر مخاطب کودک، گستردگی آن در میان بزرگسالان هم مشهود است.»

در ادامه، دکتر فاطمه شکیب، استاد دانشگاه در سخنانی گفت: «از جشنواره فیلم‌های کودک و نوجوان تشکر می‌کنم برای ترتیب دادن این جلسه و اینکه من را برای حضور در این نشست دعوت کردند، موضوع صحبت امروز در واقع پیشنهاد من بود و من گفتم که در خصوص انیمیشن و مسئله مخاطب صحبت کنیم.»

او ادامه داد: «مسئله مخاطب در بحث انیمیشن مقوله وسیعی است، هسته اصلی صحبت من پیرامون مخاطب‌شناسی در فیلم‌های انیمیشن تلویزیونی برای کودک و نوجوان خواهد بود. درد و مسئله اصلی ما تولید انیمیشن، برای مصرف مخاطب است که می‌توان گفت این روزها تنها کانالی که برای عرضه انیمیشن کودک وجود دارد، همان تلویزیون است که تلاش می‌کند بدنه انیمیشن ایرانی را استوار نگاه دارد، البته وقتی که صحبت از مخاطب می‌شود، این بحث مقولات زیادی را با خود به همراه می‌آورد و از چندین و چند منظر مورد سوال واقع می‌شود که مهم‌ترین این مقولات هم این است که بدانیم مخاطب هدف انیمیشن ما چه کسی است و ما برای چه افرادی فیلم تولید می‌کنیم، چون به هر جهت هدف از تولید اثر حال به هر شکلی که تولید شده باشد، نشان دادن آن به مخاطب است.»

شکیب عنوان کرد: «ما عموما وقتی به بحث آسیب‌شناسی می‌رسیم، شروع به غر زدن می‌کنیم، اما شاید مهم‌ترین مسئله ما برای انیمیشن‌ها این باشد که اصلا مخاطبان تا چه اندازه به این مدیوم توجه می‌کنند، می‌توان این گونه پاسخ داد که برای اغلب کسانی که در این حوزه کار می‌کنند، به خصوص افرادی که در حوزه تلویزیون مشغول به کارند، مخاطب اهمیتی ندارد، شاید این اتفاق به این ماجرا مربوط باشد که عوامل تلویزیون می پندارند، چون مخاطبان هزینه‌ای برای تماشای آثار نداشته اند، پس می‌توانیم هر کاری را بسازیم، در حالی که این دیدگاه آسیبی جدی را به بدنه این عرصه وارد می کند.»

این استاد دانشگاه عنوان کرد: «ما از کشور‌هایی بودیم که از گذشته به کودک و نوجوان توجهات بسیاری داشتیم، بنابراین باید ببینیم که چرا ما با این سبقه‌ای که در این عرصه داشته‌ایم، هنوز به جایگاهی که باید نرسیده‌ایم. وقتی صحبت از مخاطب می شود با مفهومی به نام رده سنی طرف می‌شویم، که باید ببینیم هر فیلمی برای چه رنج سنی مناسب است، اما هم اکنون به این عامل توجه زیادی نمی‌شود و سریال‌های کودکانه امروزی به تمامی کودکان مربوط می‌شود و رنج سنی خاصی را در برنمی‌گیرد.»

او اظهار داشت: «یکی از بخش‌های مغفول سینمای انیمیشن ایران در آن است که خیلی توجهی نشده که مخاطب چه می‌خواهد و همین هم دلیل از دست دادن مخاطبانش بود. چون غیر از رده‌بندی سن و جنسیت، ما با دسته بندی‌های دیگری چون طبقه اجتماعی، شغل پدر و مادر و سلیقه خانوادگی او نیز طرف هستیم و باید بدانیم که چه چیزی برای مخاطب بهتر است، اما تلویزیون ما خودش با چارچوب‌های خودش صلاح مخاطب را تشخیص می‌دهد.»

شکیب افزود: «در تلویزیون ما مخاطب کودک و نوجوان به عنوان مخاطب خاص و ویژه چه در بحث آموزش و چه در بحث سرگرمی خیلی قابل توجه نیست، در حالی که در دیگر کشورها علاقه‌مندی مخاطب به آثار را در اولویت کار خود قرار می‌دهند و مخاطبان آثار تلویزیونی را ارزیابی می‌کنند، در حالی که چنین چیزی در تلویزیون ما غایب است.»

این استاد دانشگاه درخصوص وجه تاریخی مخاطب عنوان کرد: «در ابتدا مردم برای تماشای انیمیشن پولی نمی‌دادند و مخاطب این سینما، مخاطب عام بود، اما با گذشت زمان و از هنگامی که انیمیشن‌ها در قالب سینمایی تولید شدند، مفهوم ژانر و رده سنی به وجود آمدند.»

در ادامه این نشست، مقدسیان اظهار داشت: «در فیلمسازی و به خصوص انیمیشن‌سازی چون جریانی صنعتی وجود دارد، می‌توان گفت که فیلم‌ها با نبض مخاطب سر و کار دارند و اگر فیلمی پر مخاطب باشد، آن فیلم خوب است و اگر مخاطبان کمتری داشته باشد، فیلم خوبی نیست.»

او همچنین ادامه داد: «وقتی عوامل تولیدکننده یک اثر ادعا می‌کنند که مخاطب برایمان مهم است، باید اولین قدم خود را در راه شناخت مخاطبان بردارند و طبقه‌بندی‌هایی هم که درخصوص آن صحبت می‌شود، فرع بر قضیه هستند. من فکر می‌کنم مسئله اساسی ما مخاطب است، مگر آن که بخواهیم خودمان برای خودمان فیلم بسازیم و خودمان آن را تماشا کنیم.»

سپس بابک نکویی در خصوص انیمیشن و مسئله مخاطب اظهار داشت: «آثار تولید شده باید در جریان فرهنگ یک جامعه باشند و اگر بخواهیم برای فیلممان مخاطب هدف داشته باشیم، باید قبل از تولید فیلم، بررسی کرده و ببینیم که فیلم قابلیت آن را دارد که آن مخاطبان خاص به تماشای فیلم بنشینند یا خیر؟»

این فیلمساز درباره مقوله جذابیت اثر عنوان کرد: «پس از آن که مخاطب هدف فیلم‌مان معلوم شد، حال باید بررسی کرد و بیینیم که چگونه فیلم‌هایی برای مخاطب ما جذاب‌تر هستند، پس باید به بررسی بازار بپردازیم که در ایران مسئله‌ای به نام بازار وجود ندارد، عمده تولیدات به سفارش تلویزیون تولید می‌شود و رقابت‌ها به هیچ وجه رقابت‌های مخاطب محور نیست، که این روش شکست خورده است و باید فکر کنیم و ببینیم که چگونه این رشته ایجاد شده به کار خود ادامه دهد.»

نکویی عنوان کرد: «تعداد زیادی تولیدکننده داریم و آن‌ها باید به فکر بازاری باشند که تنها هم به ایران ختم نشود و در تمامی دنیا مخاطبان خود را داشته باشد، نکته قابل توجه این است که برای کمپانی‌های خارجی هم خود انیمیشن ملاک نیست و آن‌ها می‌خواهند بدانند که از انیمیشن چه ابزار و محصولات جانبی در میاید، چرا که سود این عرصه به این شکل حاصل می شود و همه کمپانی‌ها به دنبال انیمیشن‌هایی با کارکترهای خاص هستند.»

او گفت: «نوع برخورد ما در کشور درست نیست، چرا که ما صرفا تهیه‌کننده را راضی می‌کنیم و باید و نبایدهای تهیه‌کننده را اعمال می‌کنیم و بر قاعده تلویزیون فیلم می‌سازیم که خیلی از فضای واقعی تولید دور است. بچه ها اصل ماجرای ما نیستند و ما برای بچه‌ها فیلم نمی سازیم و فقط نگرانیمان این است که مدیر از کار ما خوشش بیاید و کار بعدی را به ما سفارش دهد.»

نکویی تصریح کرد: «ما به یک گنجینه ادبیات غنی وصلیم و می توانیم از آن ها بهره ببریم، صنعت انیمیشن ما می‌تواند با وام گرفتن از این ادبیات پربار، رونق بسیاری پیدا کند و هنرمندان درجه یکی را هم به این عرصه معرفی سازد.»

در ادامه مقدسیان گفت: «جریان انیمیشن ما همانند فردی است که هنوز دست پدر و مادر خود را می گیرد و راه می رود و یا بچه ای که در یک اتاق چندمتری مانده و فضای بیرون را اصلا تجربه نکرده است، برای جذب مخاطب به انیمیشن مقوله بازار و جذب مخاطب مهم می شود که در این مرحله رویکرد خاصی وجود ندارد.»

سپس فرخ یکدانه گفت: «کار کودک باید سرشار از خلاقیت باشد و بچه‌ها باید قدرت تفکر خلاق و حل مسئله را داشته باشند، باید در فیلم‌هایمان برای بچه ها بارش فکری پیش بیاوریم و خلاقیت به عنوان یک فرآیند آموزشی برای کودکان باید تربیت شود. ما نمی توانیم اهمیت اتفاقات بعد از نمایش انیمیشن‌ها را کتمان کنیم، تاثیری که فروش محصولاتی مانند تی‌شرت و عروسک‌های انیمیشن‌ها دارد، اتفاق مهمی است که ما از این بخش کار غافل هستیم و فکری برای فیلم‌ها پس از نمایش نمی‌شود.»

او همچنین عنوان کرد: «خیلی وقت ها ما کار تولید می‌کنیم که به سفارش خود سازمان هم هست، اما می بینیم که آن‌ها در انبار خاک می خورند، البته من احساس می کنم که خود مخاطب هم برای تماشای فیلم باید آموزش ببیند.»

در ادامه این برنامه، دکتر شکیب، به بیان نکاتی از یک شبکه تلویزیونی خارجی پرداخت و سپس اظهار داشت: «وقتی به برنامه‌های تلویزیونی کودک بها داده نمی‌شود، بسیار طبیعی است که به انیمیشن کودک نیز بهایی داده نشود. در کشور ما آدم هایی که کودکی را نمی شناسند و نمی دانند که کودک چه می‌خواهد، سفارش برنامه می‌دهند و هنرمندان هم هرچه قدر که تلاش کنند، نمی‌توانند کار را به جایی برسانند.»

این استاد دانشگاه گفت: «اگر هدف ما آموزش دادن به کودکان باشد، باید بدانیم که موعظه کردن بهترین روش این مسئله نیست و به اعتقاد من مسئولان ما در این عرصه اصلا علاقه‌ای به کودک ندارند و حتی بچگی‌های خودشان را هم به یاد نمی‌آورند و می‌توان گفت که جای کودکی مشخص نیست. البته ما هم اکنون در نقطه خوبی ایستاده‌ایم و این روزها کارهایی برای بخش انیمیشن در دست انجام است.»

نکویی عنوان کرد: «پرفروش‌ترین محصولات سریال برای کودکان، مختص به بچه های زیر پنج سال است، ولی ما هنوز وارد بازار سینمایی در بخش کودک نشده‌ایم. انیمیشن در سینما یک بازار مهم است که در آن مسائلی به وجود می‌آید و بر نحوه تربیت فرزندان؛ اثر می‌گذارد و تغییرات نسل‌ها را می‌توان در این فیلم‌ها مشاهده کرد.»

نکویی در خصوص عملکرد استودیوهای هالیوودی و سینمای ما گفت: «قیاسی که میان سینمای ما و سینما هالیوود انجام می‌گیرد قیاسی مع‌الفارق است و فیلمسازی در هالیوود تبدیل به یک سنت شده است، در حالی که در ایران این گونه نیست و لزومی ندارد که انیمیشن‌های ما شبیه به انیمیشن‌های کودک هالیوودی باشد و سینمای آمریکا را می‌توان دورترین کشور از لحاظ سینمایی با ما دانست. باید بستری پیش بیاید که هم آدم‌های با استعداد و هم افراد بی‌استعداد بیایند و محیطی باشد که همه پر کار باشند تا افراد با استعداد شناسایی شوند.»

یکدانه در ادامه توضیح داد: «هنوز انیمیشن‌های سینمایی ما به قدری نیست که بخواهیم این سینما را آنالیز کنیم و هنوز بازار رقابت گسترده‌ای وجود ندارد. زمانی در سینما فرهنگ انیمیشن‌های خارجی در روزهای جمعه به صورت رایگان پخش می‌شد، اما مردم نمی‌آمدند که این فیلم‌ها را ببیند، شاید دغدغه‌هایی که مردم در وضعیت معیشتی خود دارند باعث می‌شود که مردم خیلی به سمت سینما نروند.»

او تصریح کرد: «ما افرادی که بتوانند در پست‌های میانه کار کنند، مثل افرادی که فیلمنامه می‌نویسند یا دکوپاژ را در قالب ‌استوری‌برد به تصویر می‌کشند، نداریم و جوایز قابل اعتنایی نیز برای این افراد نداریم و این کمبود خیلی به بدنه انیمیشن ایرانی لطمه وارد می‌کند و باعث می‌شود که مسئولیت تمام فیلم را خود کارگردان بر عهده بگیرد، ضمن آن که سواد انیمیشنی و بصری بسیاری فیلمسازان ما بسیار پایین است و این کمبود سواد و اصرار بر درجا زدن است که انیمیشن ما را زمین می‌زند، با وجود اینکه ما از لحاظ تکنیکی حرف‌هایی برای گفتن داریم، ولی در نهایت انیمیشن‌هایمان از لحاظ ریتم و دکوپاژ به شدت مشکل دارند.»

مقدسیان گفت: «باز هم به مقوله آگاهی رسیدیم که اگر آگاهی نباشد انگیزه‌ای نیز وجود ندارد و چون آگاهی امری محدود است، فیلم‌ها تبدیل به آثار خوبی نمی‌شوند.»

شکیب در بخش پایانی سخنان خود اظهار داشت: «من سال‌ها است که در این خصوص کار می‌کنم و همیشه برایم این سوال پیش می‌آید که اگر انیمیشن ما دولتی است و برای همین ضعیف عمل می‌کند، پس چرا این ضعف در دیگر کشورها وجود ندارد و نمونه‌های انیمیشن در کشورهای دیگر جواب می‌دهند. شاید ما دچار انقطاع شده‌ایم و حرف‌های زیادی می‌زنیم درباره آن که هنر نزد ایرانیان است و بس، در حالی که مقوله پرداختن به هنر برای ما اتفاق جدیدی است و پنجاه سال پیش هم حتی افراد زیادی را نمی‌دیدیم که به یادگیری هنر بپردازند، اما الان سواد بصری ما افزایش یافته و من فکر می‌کنم از این پس اتفاقات خوبی بتواند در عرصه انیمیشن رخ دهد. بضاعت ما ضعیف بوده و اکنون به تازگی داریم به بضاعت خود نزدیک می شویم، پس نباید خود را با دیگر کشورها مقایسه کنیم.»

نکویی نیز با جمع‌بندی سخنان خود گفت: «من با نظر دکتر شکیب موافقم و فکر می‌کنم برگزاری این جلسات گویای این است که این مسائل برای ما اهمیت پیدا کرده است، البته می‌توان گفت که مخاطبان ما تلویزیون را تماشا نمی‌کنند و تلویزیون برای ارائه اثر ما به درد نمی‌خورد و باید برای به نمایش درآوردن آثارمان و دیده شدن آن‌ها از جای دیگری اقدام کنیم.»

مقدسیان گفت: «این قدم اول بود و من از انرژی که انیمیشن سازان دارند استفاده می‌کنم و امیدوارم که وضعیت سینمای انیمیشن ما بهتر شود.»

 آخرین اخبار، رویدادها و حواشی روز سینما، تلویزیون، بازیگران و هنرمندان ایران را در صفحه‌ی اخبار منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران می‌‌توانید دنبال کنید.