نگاهی به فیلم زندگی دیگران

در اوایل دهه ۸۰ در آلمان شرقی، گئورگ دریمن نمایشنامه‌نویش مشهور به همراه کریستا-ماریا زیلند ستاره جذاب و محبوب نماد جامعه روشنفکری به شمار می‌روند. وزیر فرهنگ وقت عاشق کریستا-ماریا می‌شود و از سویی دیگر ماموران امنیتی تصمیم به شنود مکالمات و زندگی خصوصی گئورگ و کریستا- ماریا می‌گیرند. مامور این قضیه یکی از حرفه‌ایی‌ترین ماموران، یک اشتازی ربات مانند و وظیفه شناس به نام گرد ویسلر است. گرد پس از شنیدن گفتگو‌ها و مکالمات زندگی این زوج و با شنیدن یک سونات زیبای پیانو...

در چند سال اخیر در سینمای نوین آلمان تحول عظیمی‌ بوجود آمده است و نسل جدید فیلمسازان، فیلم‌های درخشانی را ساخته‌اند. فلورین هنکل فون دونرس مارک -نامش سخت است ولی حتمن به‌خاطر بسپارید-فیلمساز ۳۳ ساله و کارگردان جوان فیلم زندگی دیگران؛ یکی از فیلمسازان این نسل نوین است.

این فیلمساز در سال 1997 که هنوز دانشجوی دانشکده فیلم در مونیخ بود، به‌طور تصادفی، زمانی که مشغول شنیدن قطعه موزیکی از بتهوون بود، به فکر داستان زندگی دیگران افتاد؛ زندگی یک افسر سازمان اطلاعاتی در آلمان شرقی، که با موسیقی متحول شده و انسان دوست می‌شود، داستان زندگی بسیاری از آدم‌ها که در رژیم‌های خودکامه به افرادی دنباله رو تبدیل می‌شوند. داستانی از یک طرف کمدی و از طرف دیگر احساسی.

فیلم زندگی دیگران از حضور پلیس و ماموران اطلاعاتی دولت کمونیستی آلمان شرقی در خصوصی‌ترین زندگی افراد جامعه، حکایت دارد. آنها حتی در معاشقه‌ها و شخصی‌ترین روابط خانواده‌ها نیز حضور دارند. گرد ویسلر که در کار خود مسلط و حرفه ایست بجز کار خود، هیچ زندگی دیگری ندارد. زندگی خصوصی برای او معنا ندارد تا اینکه وارد زندگی این ۲ هنرمند روشنفکر می‌شود. به تدریج با شنیدن مکالمات و تفکرات آنها و با مشاهده رفتارهای نیروهای امنیتی تحول در او ایجاد می‌شود. این تحول با شنیدن یک سونات زیبای پیانو به اوج خود رسیده و او زندگی خود را در زندگی دیگران کشف می‌کند. تحولی که مخاطب با بازی بسیار درخشان و زیر پوستی اولریش موهه، به‌صورتی کاملن قابل باور مشاهده می‌کند. از همین جا فیلمساز جوان تابو شکنی می‌کند. قرار نیست یک اشتازی همیشه اشتازی بماند و نشان می‌دهد روابط انسانی تا چقدر می‌تواند تاثیرگذار باشد. در برابر گرد، کریستا-ماریا ستاره محبوب‌ است. از سویی وزیر فرهنگ دلباخته او شده و می‌خواهد او را تصاحب کنند و از سویی دیگر در برابر گئورگ یک دلباخته است و نمی‌گذارد به آرمان‌های او آسیبی برسد و این دوگانگی با بازی بسیار درخشان مارتینا گدک باعث می‌شود تا پایان فیلم مخاطب ن‌تواند حدس بزند در چه مواقعی نقش بازی می‌کند و کجا‌ها کریستا - ماریا است.

فیلم را می‌توان به دوبخش تقسیم کرد. بخش اول تا حضور یک ماشین تایپ غیرقانونی در منزل گئورگ. که گئورگ با همفکرانش تصمیم می‌گیرند برای روشنگری مردم با آن بنویسد. و بخش دوم از زمان چاپ اولین نسخه از روشنگری‌های آنهاست. در بخش اول استفاده از نماهای طولانی و بلند وریتم کند ساختار فیلم را تشکیل می‌دهند. در این بخش فیلمساز برای اصل قصه که در نیمه دوم آن است فضاسازی می‌کند و به شخصیت پردازی می‌پردازد. به یکباره از نیمه دوم فیلم آهنگ آن سریعتر شده و کل قصه با فضاسازی پیشین به نتیجه می‌رسد. در هر دو بخش فیلمساز بسیار عالی عمل می‌کند.

فیلم زندگی دیگران خود را مدیون چند عامل می‌داند. ابتدا فیلمنامه درخشان اثر است. وجود گره‌های بسیار زیبای فیلمنامه‌ایی، دیالگهای ساده و درخشان، شخصیت پردازی‌های عالی در کنار نوع روایت بسیار جذاب قصه‌گونه، اثری زیبا را پدید آورده است. از ابتدا مخاطب می‌داند با فیلمی‌متفاوت طرف است. پایان مخاطب پسند اثر شاید با سایر بخش‌های فیلمنامه هم سو نباشد ولی به هر حال فیلمساز نیاز داشت مجدد از این شخصیت خلق شده تشکر نماید. فیلمساز مشخص است وقت زیادی روی فیلمنامه اثر صرف کرده است. (دونرس مارک گفته است ۳ سال روی طرح فیلمنامه و یک سال و نیم روی فیلمنامه کار کرده است.)

بعد از فیلمنامه عالی اثر بازیهای درخشان ستاره‌های آلمانی بخصوص اولریش موهه و مارتینا گدک است که نقش آفرینیشان از ذهن مخاطب محو نمی‌شود. نور و موسیقی در زندگی دیگران بسیار اهمیت دارند. در بخش‌های ابتدای فیلم نور کم، و سایه‌وار اثر فضای تاریک و بسته حکومت آلمان‌شرقی را به‌خوبی به مخاطب القا می‌کند و فقط پایان اثر است (بعد از فر رویختن دیوار برلین) که نور زیاد و روشن در فیلم دیده می‌شود. و اما نکته بسیار مهم اثر موسیقی آن است. به نوعی گفته می‌شود موسیقی در خون آلمانی‌هاست. موسیقی زندگی دیگران کارکردی فراتر از یک موسیقی معمولی دارد. موسیقی به بخشی از خط درام اثر تبدیل شده است. ولی مهمترین وجه تمایز و برتری فیلم بدون شک قصه انسانی و تامل‌برانگیز اثر است. فیلم فروپاشی و نابودی شخصیت و آزادی‌های انسانی را در رِژیم‌های خودکامه به بهترین نحو به نمایش می‌گذارد.

فیلم زندگی دیگران فیلم ‌بسیار خاصی است که به سختی بعد از دیدن آن مخاطب می‌تواند از ذهنش خارج کند. و در پایان باید مانند بسیار از سینمادوستان جهان از تولد یک فیلمساز مادر زاد در آلمان ابراز شادمانی کرد و گفت :آقای دونرسمارک مشتاقانه منتظر فیلم‌های بعدی شما هستیم.

چند نکته:

۱. فیلم هزینه ایی کمتر از ۱. ۷ میلیون یورو داشته است. نشان می‌دهد با هزینه کم نیز می‌توان اثری ماندگار خلق کرد.

۲. در سایت مطرح IMDB امتیاز فیلم ۸. ۵ از ۱۰ است و در بین فیلمهای تمام دوران رتبه ۱۲۹ است.

۳. در دوران حکوت کمونیستی آلمان شرقی ۱۰۰۰۰۰ اشتازی در کنار ۲۰۰۰۰۰ خبرچین کنترل امور را بدست داشتند.

۴. فیلم رکورد نامزدی و جایزه فیلم آلمان را با ۱۱ نامزد و ۷ جایزه شکست.

۵. فیلم اسکار بهترین فیلم خارجی ۲۰۰۷ را بدست آورد.