چالش سخت و خودخواسته

صحبت از «هجوم» و فیلم‌های شهرام مکری نمی‌تواند جدای از تحلیل شخصیت خود شهرام باشد. به نوعی می‌توان گفت شهرام و فیلم‌هایش در هم‌ تنیده شده‌اند. زندگی خاص شهرام در مقابله با تمجیدکنندگان و منتقدانش همواره یکسان بوده و از سال ٧٨ که آشنایی‌ام با او شکل گرفت، تا امروز هم‌چنان همان شهرام روز نخست است. چندباری فرصت داوری با هم را داشتیم، شهرام هوش بالایی دارد و بسیار پیش آمده روایت‌هایی از قصه‌های فیلم‌های دیده‌شده مطرح ‌کند که کارگردان فیلم مذکور در گفتن آن ناتوان بوده است. چه انتظاری می‌توان از چنین فیلم‌ساز باهوشی داشت؛ روایت یک داستان خطی ساده؟ نه اینکه روایت ساده بد باشد حتی برعکس اما هرچه فکر می‌کنم دوست ندارم از جهان موازی که او برای مخاطبانش می‌سازد، دور شوم. «هجوم» قرار بود به جشنواره‌ها، به جوایز و ذهن مخاطبان هجوم ببرد. دست‌کم مورد سوم برای من رخ داده، جهان موازی چندروایتی هزارتوی شهرام به ذهن من هجوم آورد و اجازه دادم من را با خودش همراه کند هرچند این همراهی حتما باید دوسویه باشد؛ به این معنی که نمی‌شود خود را در روایت فیلم رها کرد و انتظار داشت تمام جهان فیلم به ذهن منتقل شود، اینجا جایی است که مخاطب کمی بیشتر باید فسفر بسوزاند.
«هجوم» نقطه اوج «محدوده دایره» است که فیلم‌ساز حالا تمام انرژی‌اش را صرف «جاافتادن» این طبخ جدید کرده، دغدغه فیلم‌ساز به‌نظر بیش از هر چیزی کنترل ابزار و شرایط در اختیار خود است، مسئله‌ای که در «ماهی و گربه» که فیلم عامه‌پسندتری است کمتر رخ داده بود. نمود این اتفاق در جمله ابتدایی کارآگاه وجود دارد؛ «دستشو باز کن کجا می‌تونه فرار کنه؟» بله شخصیت اصلی قرار نیست فرار کند و ما هم قرار است در جهانی که فیلم‌ساز آن را در اختیار خود کرده، حرکت کنیم. اما این جهان «لوکیشن باشگاه» هزارتویی است که شاید عبور از آن برای شخصیت اصلی بسان من مخاطبی باشد که دارد خواب می‌بیند. بعد از دیدن «هجوم» بارها به این فکر کردم که این تصاویر را کجا دیده‌ام و به جز خواب به جوابی نرسیدم، فیلم‌ساز اکنون من را به خوابی عمیق برده و تصاویر شفافی از خواب‌های قصه‌گوی جهانی ناکجاآبادی برایم تعریف می‌کند که هر لحظه زنده است.

فیلم سینمایی هجوم ساخته شهرام مکری

و همان‌گونه که در ابتدای فیلم اعلام می‌کند «مدتی بعد از اینکه تاریکی جهان را گرفت» برایم رؤیا و خواب جدی‌تر می‌شود یا زمانی که سامان از دالان به آسمان می‌رود.
وقتی در بیداری از خواب حرف می‌زنیم، قواعدش بی‌منطق است اما زمانی که در خواب هستیم و می‌دانیم که خواب می‌بینیم (این اتفاق دست‌کم چندباری برای هر شخصی رخ داده) همه‌چیز منطق دارد. جهان «هجوم» چنین است با منطق ریاضی‌وار درونی‌اش. در «هجوم» می‌توان گذر کرد از ارجاعات فرامتنی ساختگی و واقعی، اما نمی‌توان گذر کرد از اینکه سامان کیست، نگار کیست و علی کجاها به شخصیت‌های دیگر بدل می‌شود که خود این نوع روایت تازگی و ویژگی هجوم است. اوج تجربه‌گرایی «هجوم» صحنه پایانی آن است که درنهایت مانیفست فیلم را بیان می‌کند؛ خویش. از این صحنه به قبل مهندسی معکوسی می‌توان انجام داد و دریافت که علی چگونه به دیگران و خود بدل می‌شود.
«هجوم» فیلمی است با ریسک بسیار بالا برای سازنده‌اش، چالشی سخت و خودخواسته که اتفاقا خالقش در سیر تکاملی آن موفق است اما این ریسک‌پذیری می‌توانست به اوج خود برسد؛ جایی که فیلم‌ساز برای باورپذیری بیشتر فیلم، دست به کاری عجیب‌تر می‌زد و برای مثال زبان فیلم را غیرفارسی و اسامی شخصیت‌ها را خیالی می‌کرد و حالا که لباس، صحنه، گریم، بازی و… (اینوری) نیست، همه اجزای (اونوری) می‌شد. شاید این تصمیم سخت می‌توانست «هجوم» را از فیلمی که هست تهاجمی‌تر و قطعا باورپذیرتر کند.
نگاه کل به جزء‌ و جزء به جزء مسیر اصلی روایت «هجوم» است و این جزئی‌نگری به قدری با ظرافت انجام شده و لحظه‌به‌لحظه به عمق خود فرومی‌رود که زمان تعریف جدیدتری به خود می‌گیرد و لحظه‌ای درنگ از جانب مخاطب برابر است با ازدست‌دادن یک فلاش‌بک مهم، یا حتی یک تغییر شخصیت جدید. به‌نظر می‌رسد حق یک مخاطب باهوش که تا پایان فیلم را همراهی می‌کند، چیزی بیشتر از مانیفست کنونی است یا به زبان ساده‌تر نیازمند حرفی کلی‌تر و تصویری‌تر است تا تاریکی ابتدای فیلم برایش به پایانی جهانشمول‌تر بدل شود.
فیلم شهرام مکری جذاب، مرموز و خوش‌تکنیک است و جالب اینکه اگر بار دوم تماشایش کنی خوش‌ریتم هم می‌شود. چراکه قواعد کلاسیک را آگاهانه کنار گذاشته‌ایم و از ابتدا با جهان فیلم همراه شده‌ایم.
عوامل بسیاری ازجمله کارگردانی فوق دقیق و حساب‌شده، رفت‌وآمد دقیق بازیگران، فیلم‌برداری بی‌اشتباه و البته بسیار هنرمندانه (کاری فوق‌العاده سخت و هنرمندانه که نمونه‌اش در سینمای ایران وجود ندارد) و طراحی صحنه و لباس خاص که همسو با فضای فیلم و مسیر رفت‌وآمد بازیگران بازسازی شده است؛ همه‌و‌همه در خدمت خلق این اثر مهم مؤثر بوده است.

فیلم سینمایی هجوم ساخته شهرام مکری

به عنوان یک فیلم‌ساز لحظه‌شماری می‌کنم تا فیلم بعدی شهرام مکری را ببینم چراکه در بین همه فیلم‌های این روزها که برخی بسیار به هم شبیه‌اند فیلمی متفاوت خواهم دید. قطعا به‌عنوان مخاطب به او اجازه خواهم داد تا هرازگاهی من را به جهان موازی‌اش که در خلوت خودش در آنجا زیست می‌کند، ببرد.

شما چقدر با این مطلب موافق هستید؟ نظر شما درباره این مطلب و اثر چیست؟ نظر خود را در پایین همین صفحه بنویسید. [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]

شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.