نگاهی به فیلم تلألؤ (درخشش)

"تلألؤ(درخشش)" ، همیشه در کارنامه ی کوبریک یک استثنا محسوب شده است . این فیلم که اقتباسی است از رمانی نوشته ی استفن کینگ در زمان اکران خود به اندازه ی فیلم های دیگر کوبریک مورد توجه قرار نگرفت و اکثر منتقدان به آن ، بعنوان یک فیلم بزرگِ سرگرم کننده نگاه کردند . شاید یکی از دلایلی که کوبریک دوستان را ناامید کرد ، جنجالی نبودن فیلم است . کوبریک که در آثار قبل و بعد این فیلم به سراغ موضوعات خاص و جنجالی می رود ، در این فیلم صرفاً یک داستان ترسناکِ جذاب را روایت می کند . خشونت مورد علاقه ی کوبریک در این فیلم هم وجود دارد اما تأثیرش فقط به خود فیلم محدود می شود .

داستان اجمالی تلألؤ بدین شرح است :

به "جک تورنسِ" نویسنده اجازه داده می شود ، تا به همراه همسر و پسر کوچکش در فصل تعطیلی زمستانی در هتل "اُوِرلوک" به تنهایی اقامت داشته و از آنجا مواظبت کنند . "جک" سعی می کند در این مدت خودش را از خانواده اش جدا و در تنهایی کامل روی داستانی که می خواهد بنویسد کار کند . او رفته رفته به جنون کشیده می شود و قصد کشتن همسر و بچه اش را در سر می پروراند . ..
هر چند این نظریه که "تلألؤ ترسناک ترین فیلم تاریخ سینماست" درست نیست و کمی اغراق آمیز می نماید ، اما می توان گفت فیلم به میزان زیادی بیننده را تحت تأثیر قرار می دهد و در ایجاد حس ترس و دلهره در او موفق است .

البته ترس فیلم تلألؤ با ترس فیلم های دیگر به کلی تفاوت دارد . ترس فیلم نه یک ترس انسانی است ، و نه از آن نوع ترس هایی است که در فیلم های خون آشامی از دیدن آدم های عجیب الخلقه به مخاطب منتقل می شود . کوبریک نه "جک" را وابسته وعاشق خانواده اش نشان می دهد و نه همسر و پسرش را علاقه مند به او . معدود صحنه هایی که "جک" با همسر و پسرش صحبت می کند ، هیچ حسی ایجاد نمی کند . در حقیقت فیلم به شخصیت ها وجهه ی انسانی نمی دهد تا دیوانه شدن "جک" ، احساس ترس از فروپاشی بنیان خانواده را در مخاطب ایجاد کند . بنابراین می توان گفت تمام حس ترس و دلهره ای که فیلم بر دوش می کشد بخاطر فضاسازی رازآلود هتل "اورلوک" است . فیلم از همان لحظات آغازین به وضوح بر جنبه ی اسرار آمیز این هتل تأکید دارد و به آن هویتی مستقل می دهد . در دقایق ابتدایی فیلم ، دوربین بعد از پشت سر گذاشتن اتومبیل "جک" در جاده های کوهستانی ، در یک نمای بلند ، بر روی هتل می ایستد و موسیقی ترسناکی که در حال نواختن است با مکث روی این تصویر به اوج خودش می رسد و ما می فهمیم که این هتل نقش مهمی در داستان دارد .

اما بیش تر از همه این فیلمبرداری درخشان فیلم است که نقش هتل را برجسته می کند . دوربین در اکثر مواقع همراه بازیگر حرکت می کند و او را از پشت یا جلو ، در میانه ی کادر و در بین راهرو های تو در توی هتل نشان می دهد . که این علاوه بر ایجاد حس رازآلود هتل ، شخصیت ها را زندانی در و دیوار هتل ، اسیر فضای بسته و هزارتوی آن نشان می دهد و بر ترس و دلهره می افزاید .
نکته ی دیگر اینکه هر چند فیلم های کوبریک ، همیشه بر مبنای یک کتاب بنا شده اند ، اما هیچ گاه اقتباس های وفادارانه ای نبوده اند . کوبریک همیشه آنطور که می خواسته و از دریچه ی دید خودش به منبع ادبی مورد اقتباس نگاه می کرده است و حاصل کارش بیشتر متعلق به خود اوست تا نویسنده ی رمان . تلألؤ نیز از این قاعده مستثنی نیست . می گویند نویسنده ی رمان، استفن کینگ از فیلم راضی نبود و خودش بعد ها بر اساس آن سریالی ساخت .

داستان کتاب تلألؤ ، نسبت به فیلمش ساده تر و سرراست تر است ، اما کوبریک در فیلمش بسیاری از سؤالات را بی جواب می گذارد و نتیجه گیری را به بیننده واگذار می کند . تا جایی که می توان گفت فیلم تلألؤ از نظر داستان واقعاً مبهم است . فیلم ، دلیل دیوانه شدن "جک" را به شکل واضحی توضیح نمی دهد و ما نمی فهمیم که این نیروی شیطانی هتل بوده که او را به چنین حال و روزی انداخته یا تنهایی و انزوای بیش از حد او . شاید بتوان نتیجه گیری کرد که تنهایی بیش از حد او (برخلاف همسر و پسرش که اکثر مواقع با هم هستند و بازی می کنند) باعث شده که او تحت سلطه ی نیروی هتل قرار بگیرد . از طرفی گذشته ی "جک" نیز به شکل واضحی توضیح داده نمی شود . مخاطب در صحنه ی گفت و گوی "جک" با "لوید" و "دلبرت گِردی" ، مستخدمان سابق هتل می فهمد که او مدت ها پیش نیز در این مکان بوده . همچنین در صحنه ی آخر فیلم ، قاب عکسی در هتل می بینیم که او را در تصویری سیاه و سفید و مربوط به سالیان پیش نشان می دهد . اما فیلم سعی نمی کند این موضوع را واضح بیان نماید .

فیلم استنلی کوبریک اساساً اهمیتی به منطق روایی و داستانی نمی دهد و با یک منطق سینمایی پیش می رود . فیلم تلألؤ جزو معدود فیلم هایی است که نمی توان داستانش را به شکل کلاسیک ، به گونه ای که در شنونده ابهام ایجاد نکند ، تعریف کرد . فیلم، تماشاگر را وارد دنیایی سراسر ابهام می کند که قطعیتی در آن وجود ندارد و نتیجه گیری در آن غیر ممکن است .