سینمایی از جنس زندگی

سینما،دنیای عجیب و پیچیده‏ای است. کارگردانهایی را می‏شناسیم که تنها برای منتقدین‏ فیلم می‏سازند؛برای اینکه منتقدی بیاید و درباره‏ فیلمهایشان حرفهایی بزنند و نکته‏ هایی را در آنها بیابد که گاه هرگز به ذهن خودشان هم نرسیده‏ است و بعد بروند و با استناد به آن حرفهایی برای خود پرستیژی دست‏وپا کنند و انسانهایی بشوند فراتر از زمان و جامعه خودشان و جدا شده از توده مردم؛ انسانهایی بشوند در توهم بزرگ و خاص بودن و مدتی در همین توهم بزرگ و خاص بودن و مدتی در همین توهم روزگار بگذرانند.

از آن سو نیز کارگردانانی را می‏بینیم که حرفهای‏ منتقدین آخرین چیزی است که ممکن است به‏ آن فکر کنند؛انسانهایی با دغدغه مردم و زمان. کارگردانانی که می‏توانی ببینی تنها دغدغه‏شان‏ ساختن یک دنیای مجازی دو ساعته است تا تماشاگر عامی که بسیاری به او بها نمی‏دهند ساعتی از روزمرگی زندگی‏اش بگریزد و دمی در این دنیای‏ رویایی خوش باشد و بعد برود سراغ زندگی‏اش و روزش را از نو آغاز کند؛به این امید که تماشای‏ فیلم،تاءثیری در بهبود وضعیت زندگی‏اش داشته‏ باشد.کارگردانانی که به منتقدین پوزخند می‏زنند و برایشان مهم نیست که این و آن درباره ساخته‏شان‏ چه می‏گویند؛وظیفه خود را تنها ساختن یک فیلم‏ خوب می‏دانند برای مردم،سینما را ازاین‏رو دوست‏ دارم که به زندگی می‏ماند.

چنین فیلمی است؛بی‏ادعا،صادقانه و شیرین تا دنیایی کودکانه بسازد و اگر شده برای دو ساعت تماشاگر را از زندگی روزمره‏اش برهاند و برایش امکان تجربه‏ی زندگی‏ای متفاوت را پدید آورد.املی داستان دختری است که روزی به طور اتفاقی در آپارتمانش جعبه‏ای پیدا می‏کند که 40 سال پیش پسربچه‏ای آن را پنهان کرده است؛ جعبه کوچکی که در آن اشیای بی‏ارزشی قرار داد که به‏ هرحال برای صاحب خردسالش گنجی به‏ حساب می‏آمد.

املی تصمیم می‏گیرد هرطور که شده صاحب‏ جعبه را پیدا کند و گنجش را به او بازگرداند.امیلی‏ در جریان جستجو برای یافتن صاحب گنج و با پیدا کردن او ناگهان تصمیم می‏گیرد تمام توانش را برای خوشحال کردن دیگران و سامان دادن به‏ زندگیهای درهم ریخته ‏شان صرف کند.

طرح داستان،فوق العاده است؛دختری که از کودکی زندگی چندان شادی را نگذرانده،در تنهایی‏ و انزوا بزرگ شده و هنوز هم در همان تنهایی‏ زندگی می‏کند ناگهان به سرش می‏زند که‏ وظیفه‏اش در زندگی خوشحال کردن دیگر انسانها و دمیدن روح تازه‏ای به زندگیهای غبار گرفته‏شان‏ است و این در حالی است که خود او نیز به کسی‏ نیاز دارد تا به زندگی یکنواخت و خسته‏کننده‏اش‏ معنای تازه‏ای ببخشد.
داستان املی،داستان بده‏بستان انسان با زندگی است.زندگی‏ای که اجزای آن درهم تنیده‏ است و هر گوشه‏اش با گوشه‏ی دیگری در تعامل‏ است؛تو وظیفه‏ای را که در قبال عالم هستی بر عهده‏ات است انجام می‏دهی و می‏دانی که نیت‏ نیک تو از چشم سرنوشت پنهان نمی‏ماند و در شلوغی زندگی گم نمی‏شود؛زندگی،همه‏چیز را برایت جبران خواهد کرد.

چنین داستان سرزنده‏ای به ساختار سرزنده‏ و شوخی نیاز دارد که«ژان پیرژانت»،کارگردان فرانسوی از عهده ساخت آن به خوبی برآمده است. فیلم،کوچکترین المانی که به شادمانی‏اش ضربه‏ بزند ندارد؛کاملا سرزنده است و چون بارانی که‏ نم‏نم ببارد تو را دربرمی‏گیرد.

در املی نوعی مستی آسمانی و اسطوره‏ای‏ موج می‏زند که من را به یاد برخی آثار ادبیات‏ فرهیخته فارسی می‏اندازد.

داستان فیلم به گونه‏ای شگفت‏آور روایت‏ می‏شود و عملا مظهر آسمان و ریسمان به هم بافتن‏ است؛آسمان و ریسمان به هم بافتنی که اینجا، در امیلی کارکرد فوق العاده‏ای یافته است.مثلا در ابتدای فیلم:در فلان روز،یک مگس که با فلان‏ سرعت پرواز می‏کرد در فلان خیابان به زمین‏ می‏نشست،در همان موقع در تراس فلان رستوران، باد سبب شده بود که دو لیوان که روی رومیزی‏ قرار داشتند به طرز سحرآمیزی به رقص درآیند، در همان موقع آقای فلان که تازه از مراسم‏ خاکسپاری بهترین دوستش آمده بود اسم او را از دفتر آدرسش پاک کرد و درست در همان لحظه‏ مادر امیلی باردار شد.

در نگاه اول،به استدلالها و منطق دوران‏ کودکی می‏ماند،این نگاه،نگاه یک کودک است. کودکان وقایع زندگی را با احساس خود و مسائلی‏ که در ظاهر به هم هیچ ربطی ندارد توجیه می‏کنند. یک انسان بزرگسال که سالها زحمت کشیده و برای خودش یک دنیا عقل دست‏وپا کرده است‏ هرگز این‏گونه حرف نمی‏زند؛در نظر او اینها خزعبلات و چرندگوییهایی است که تنها یک‏ کودک ممکن است آنها را به زبان بیاورد و به آنها بها دهد،یا البته یک دیوانه.

آمیلی عملا از زاویه‏ی دید یک کودک به‏ همه‏چیز نگاه می‏کند و می‏تواند این نگاه را باورپذیر کند و فراتر از آن تماشاگر خود را وادارد تا حتی اگر شده برای دو ساعت،او نیز از این پنجره به تماشای‏ افق زندگی بنشیند.

نگاه کودکانه امیلی از قضا حقیقت زندگی‏ است.زندگی‏ای که وارسته از تعلقات دوران‏ بزرگسالی و زمینه‏ های ذهنی‏ای که نگاه و تصمیم‏ گیریهای بزرگسالان را کلیشه‏ای و محدود می‏کند و رها از مصلحت‏سنجیهایی که به آنها اجازه‏ نمی‏دهد در زندگی،خودشان باشند،با طبیعت‏ هستی همساز می‏شود و با آنچه در دوردستها،مثلا ستاره‏ای که یک کودک امشب برای نخستین بار دیده است،روی می‏دهد مطابقت می‏یابد و او را وا می‏دارد تا شگفت‏زنده از مکاشفات درونی خود سخن‏ گوید؛خوب،ما آن را نمی‏فهمیم،یک بزرگسال‏ آن حرفها را درک نمی‏کند؛این،ناتوانی بزرگسالی‏ است که روزمره‏گی زندگی سوی چشمانش را کاسته است و نه زیاده‏گویی کودک؛این حقیقت‏ زندگی است.

نگاه املی بخصوص برای ما که ولو ناخودآگاه‏ با فلسفه و عرفان شرق دمخوریم و اجزای نظام‏ هستی را در تعامل باهم می‏دانیم آشنا و ماءنوس‏ است.
آن چیزی که ما به عنوان سرنوشت می‏شناسیم‏ و نیروهای فرامادی را در رقم زدن آن کارساز می‏دانیم در فیلم به خوبی تصویر می‏شود.آسمان‏ و ریسمان به هم بافتنهای امیلی برای ما چیزی‏ فراتر از بهانه‏ هایی برای خنداندن تماشاگر است؛ ما امیلی را تلاشی سینمایی برای کنار زدن‏ حجاب‏های زندگی روزمره و برای به کنایه سخن‏ گفتن از حقیقتی که در تمام زندگی جریان دارد و آن را پیش می‏برد می‏دانیم.

فیلم،فضایی یک‏دست دارد که قابل توصیف‏ نیست و در واژه ‏ها ساخته نمی‏شود.فضای امیلی‏ تنها در تصویر پرورده می‏شود؛در چهره فوق العاده‏ «آدری تاتو»(در نقش املی)و در نماهای سرحال‏ و شاداب فیلم.ز در جلوه‏گری و رقص رنگ که در املی موج‏ می‏زند و معجزه می‏کند؛و نیز در موسیقی فیلم‏ که به سهم خود در خلق دنیایی لطیف و به شدت‏ انسانی کارکرد فوق العاده یافته است.
ایده‏ های کوچک بامزه و بعضا،عمیق و فلسفی‏ای که در کنار هم قرار گرفته‏اند و فیلم را گام‏به‏گام پیش می‏برند نیز به گمانم در واژه‏ ها نمی‏گنجند.

سرانجام،در مقام مقایسه(که اصولا درست‏ نیست اما به خاطر نارسایی واژه ‏ها مجبورم این کار را بکنم)امیلی از جهات بسیاری به«شازده کوچولو» می‏ماند؛همان احساس غیر قابل توصیف،همان‏ دنیای کودکانه،همان نگاه رویایی-آرمانی؛همان‏ فضای شاداب؛و البته،مانند شازده کوچولو،دور از دسترس بزرگسالان و حرفهای عاقلانه بیهوده‏شان. املی فیلمی برای سخن گفتن درباره‏اش نیست؛ رهگذری است که سخنانی از جنسی که فراموش‏ کرده‏ای بر زبان می‏آورد،با بازگرداندنت به زمان‏ دوری که از آن فاصله گرفته‏ای و بازچشاندن‏ شیرینیهای آن،تو را می‏خنداند و شب‏هنگام،در نهایت دوستی دستت را می‏فشارد،برایت آرزوی‏ خوشبختی می‏کند و می‏رود.