این «درباره الی» در آن سالن تاریک با ما چه کرد

«پینک فلوید» شاهکارش «نیمه تاریک ماه» را در سال ۱۹۷۳ منتشر کرد، «هشت و نیم» و «کسوف» دو شاهکار «فلینی» و «آنتونیونی» در سال ۱۹۶۳ به جهانیان معرفی شدند، «مارک روتکو» و «جکسون پولاک» در دهه پنجاه آثار درخشانی را به دنیای هنر ارائه دادند، تقوایی شاهکاری چون «دایی جان ناپلئون» را در ۱۹۷۳ خلق کرد و مهرجویی «هامون» را اواخر دهه هشتاد میلادی به نمایش گذاشت. افسوس خورده ام و بارها خواهم خورد که چرا در زمان این شاهکارهای بی بدیل، نتوانسته ام زندگی کنم و دیرتر از زمان شان آنها را درک کرده ام. اما امروز «درباره الی» شاهکار اصغر فرهادی با من و امثال ما کاری کرد که تا مدت ها و شاید تا ابد، از همزمانی با آن سرمست خواهیم بود. «درباره الی» فیلمی است که حتماً آیندگان نوستالژیک و هنردوست، از اینکه همزمان با آن زندگی نکرده اند، افسوس خواهند خورد. شاهکاری نزد چشمان ما خلق شد و به روی پرده رفت؛ شاهکاری که مستقل از همه داوری ها به عمر خود ادامه خواهد داد و آیندگان را به مانند ما مسحور خواهد کرد.

شهاب حسینی در فیلم درباره الی

در بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر، «درباره الی» با ما همان کاری را کرد که روزگاری «برادران لومیر» در آن اتاق تاریک با گذشتگان کرده بودند. اصغر فرهادی در آخرین ساخته خود نشان داد که درباره طبقه متوسط ایران با همه مشکلاتش، چه در واقعیت زندگی و چه در به تصویر کشاندن این واقعیت ها، می توان اثری درجه یک خلق کرد. از این نظر بی شک «درباره الی» نقطه عطفی است در سینمای ایران و جهانیان. حالا دیگر باید در کنار اسم «عباس»، «اصغر» را قرار دهند. در مراسم اختتامیه با «سیروس الوند» هم صحبت شدم. گپ و گفتمان و آن حس خاص برایم بسیار قابل احترام است، چراکه الوند به عنوان یک فیلمساز، درباره فیلم فرهادی زیباترین نظر ها را داشت و بارها فضاسازی کار فرهادی را ستود؛ فضایی که به قول الوند، همواره در سینمای ما و در درام پردازی های ما غایب است. الوند معتقد بود این فضا و حس، از ابتدا تا انتها در فیلم فرهادی جریان دارد.

در درام همواره مفهوم «همذات پنداری» یک اصل است. بدیهی است درامی موفق تر است که بتواند به این همذات پنداری قوام و رنگ بیشتری ببخشد. این چیزی است که در فیلم فرهادی به بهترین شکل ممکن وجود دارد و مخاطب نه تنها با شخصیت ها همذات پندار خواهد شد که انگار فردی است «لال» در آن شرایط زمانی و مکانی که تنها می تواند شاهد حوادث باشد. ناظری ساکت اما چشم چران و کنجکاو.

ترانه علیدوستیدر فیلم درباره الی

فرهادی بالاخره توانست تصویر دقیق و حساب شده یی از طبقه متوسط ایرانی را به روی پرده سینما ببرد؛ طبقه یی که لذت های فردی و جمعی اش همواره با حسی از گناه و درد همراه بوده و هست. طبقه یی که بیشتر از آنکه احساسات و امیال اصلی اش را نشان دهد، آنها را پنهان می کند و برایش همواره عشق گناهی نابخشودنی و میلی دست نیافتنی است. در «درباره الی» اگر مساله عشق (در اینجا آشنایی دو نفر) وجود نداشت، شاید فیلم «درباره شخص دیگری» نامگذاری می شد. طبقه متوسط با زندگی روزمره رابطه ناگسستنی عمیقی دارد که فرهادی به شکلی قابل ستایش آن را در آخرین نمای فیلمش به ما نشان می دهد و گوشزد می کند؛ جایی که شخصیت های فیلم، در حال درآوردن ماشین شان از شن هستند تا هرچه سریع تر به روزمرگی شان پرتاب شوند.

فرهادی نشان داده به شکل حیرت آوری این طبقه و آرمان های سطحی و بعضاً به تعویق افتاده شان را می شناسد. برای نمونه نگاه کنید به زوج احمد مهران فر و رعنا آزادی ور؛ زوجی که دقیقاً بعد از ازدواج انگار به همه خواسته هایشان رسیده اند و خوبی کردن شان بیشتر از همین رو است. انتخاب مهران فر به عنوان کسی که باید کباب را باد بزند یا کفش نامزد اصلی الی را از او بگیرد تا برایش جفت کند یا انتخاب آزادی ور به عنوان کسی که نسبت به مراقبت از بچه ها بی خیال است و در ویلا موزیک گوش می دهد، قابل تامل است و این نشان می دهد فرهادی تا چه حد این شخصیت ها و رفتارهایشان را می شناسد و چقدر درست، بی طرفانه و مستندگونه آنها را در راستای اهداف درامش چیده است. در مورد این فیلم حرف زیاد است .

شهاب حسینی و احمد مهران‌فر در فیلم درباره الی

باید تا زمان نمایش عمومی فیلم که امیدوارم به دور از هر مشکلی برگزار شود، صبر کنیم. اما نکته جالبی که در ایام جشنواره متوجه آن شدم این است که خیلی از منتقدان و دوستان متوجه پایان فیلم نشدند و فکر کردند (یا می کنند) فیلم پایان بازی نسبت به موقعیت الی دارد و حالا اصلاً عجیب نیست که با این ذهنیت عده یی قصد مقایسه «درباره الی» با «ماجرا» را دارند. به ضرس قاطع می توان گفت این دو فیلم هیچ ربطی به هم ندارند، و اصلاً ساختار روایی و ساختمان روابط دراماتیک این دو متن کاملاً با هم متفاوت است. تنها شباهت این دو اثر این می تواند باشد که در این دو فیلم، شاهد روابط و زندگی عده یی از طبقه متوسط هستیم. اتفاقاً ماجرای آنتونیونی با شبانه روز کیوان علیمحمدی و امید بنکدار بیشتر قابل مقایسه است.

«درباره الی» فیلمی است درباره ما. تا به حال از دیدن خودم روی پرده اینقدر لذت نبرده بودم. به خصوص وقتی یادم می آید در تونل چقدر جیغ زدم و آخرین روز با چه حس سردی ماشین را هل می دادم تا از شن درآید و به تهران بازگردد تا فردا صبح پشت میز محل کارم باشم.