نمایشی مابین رویا و واقعیت

خلاصه داستان:
زندگی ترومن بربنک(جیم کری)یک دروغ عظیم است. او ستارهء واقعی یک شوی تلویزیونی 24 ساعته است که‏ زندگی‏اش هر روز از استودیویی بزرگ و غول‏پیکر-آن‏چنان بزرگ که از آسمان هم دیده می‏شود-برای میلیاردها آدم مشتاق‏ در سراسر دنیا پخش می‏شود.درحالی‏که او ساده‏لوحانه از این فریب بزرگ بی‏خبر است،صدها نفر دیگر از اهالی شهرک‏ سی‏هیون از جمله مادر و نامزدش،همگی بازیگرانی هستند که توسط کریستف(ادهریس)رئیس آن ایستگاه تلویزیونی که‏ عملا اعمال و رفتار همهء آنها را تحت کنترل خود دارد،به بازی گرفته شده‏اند.اما یک‏روز درحالی‏که پنج هزار دوربین‏ تلویزیونی که در رف‏های سوپرمارکت‏ها،پشت داشبرد اتومبیل‏ها و در سوراخ سنبه ‏ای که تصورش را بشود کرد،پنهان‏ شده‏اند،او را روزانه همه‏ جا تعقیب می‏کنند.ترومن متوجه سیاه‏بازی می‏شود و مسائلی به او گوشزد می‏کنند که توطئه‏ای‏ در کار است.بنابراین حس می‏کند که احتیاج دارد خود را مدتی از شر این شهرک عجیب و غریب خلاص کند ولی کریستف‏ بدجنس،مصمم است که پخش این شوی موفق و پرطرفدار برای همیشه ادامه پیدا کند...

پیتر ویر در نمایش ترومن به تأثیر رسانه‏ ها در زندگی انسان‏ امروز می‏پردازد.موضوعی که حد اقل در این دو دههء اخیر دست‏مایهء بسیاری از فیلمسازان دگراندیش قرار گرفته است.

از جهان نامتوازن و آشفتهء الیوراستون در قاتلین بالفطره‏ (1994)گرفته که در آن رسانه ‏ها خالق اسطوره‏های قتل و جنایت هستند(میکی و مالوری که حدود 53 قتل مرتکب‏ می‏شوند اساسا به وسیله رسانه‏ها به وجود آمده و تقویت‏ می‏گردند)تا دنیای پرفریب رابرت فورد در مسابقهء تلویزیونی‏ حضور ذهن تا نگاه هیستریک گاس‏ون‏سنت در به خاطرش‏ مردن(1995)به جاذبهء رسانه‏ ها که شکل رمانتیک آن‏را در روایت یون آونت به نام از نزدیک و شخصی(1996)دیدیم و تا فیلم‏های دههء 90 رابرت آلتمن خصوصا لباس حاضری(1994) که حضور رسانه ‏ها وجه ساختاری پیدا می‏کند.

اما نگاه پیترویر در نمایش ترومن به حضور رسانه‏ ها در ریزترین ابعاد زندگی انسان امروز به نوعی شگفت‏انگیز و خارق العاده گسترش می‏یابد.به این معنی که این حضور از یک‏ نقش حاشیه‏ ای و یا ارتباطی صرف فراتر رفته و بر همهء زندگی‏ حاکم می‏شود؛به طوری که انسان‏ها و زندگی‏شان جزیی از برنامهء رسانه‏ ها می‏شوند و همه اعمال و رفتار روزمره فقط در حد یک بازی و نمایش برای تماشای دیگران می‏ماند.همان فلسفه‏ معروف«کی‏یر کیگور»که همه آدم‏ها در زندگی یک بازیگرند و برای تماشای دیگران نمایش می‏دهند.

ترومن زندگیش نمایشی بیست ‏و چهار ساعته است که حدود 30 سال به عنوان موفق‏ترین برنامه و نمایش تلویزیونی بسیاری‏ را به خود مشغول کرده و از طرف دیگر همان‏ها که مشغول‏ تماشای نمایش ترومن هستند،خود بازیگرانی برای نمایش‏ پیترویر هستند که ما تماشاگر آنیم.حالا ما برای چه کسانی بازی‏ می‏کنیم؟!تماشاگران نمایش زندگی ما چه کسانی هستند؟ این‏جاست که واقعیت درونی فیلم به نحوی تفکیک ‏ناپذیر با واقعیت بیرونی می‏آمیزد و منطقی با تردید برای«ما»ی‏ تماشاگر ایجاد می‏کند که گویی خود را به تماشا نشسته‏ایم.

این واقعیت دوگانه از طرف دیگر مرز میان رؤیا و غیررؤیا را درهم می‏ریزد و تماشاگر را در دنیایی متوهم سرگردان می‏سازد. شاید از همین جهت ساختار روایی نمایش ترومن پیش از آثاری‏ که نام بردیم به فیلم یادآوری مطلق(پل ورهوفن-1990)راه‏ می‏برد.داگلاس کواید نیز در آن فیلم همچون ترومن درگیر یک‏ بازی دوگانه ‏ای شده که بالاخره پی می‏برد همه اطرافیانش،حتی‏ همسر و نزدیک‏ترین دوستش بازیگرانی بیش نیستند.

صحنه‏ هایی همانند ربودن پدر ترومن از مقابل چشمانش‏ هنگامی که در مسیرش اتفاقی با او برخورد می‏کند و یا دور کردن‏ دختری که برخلاف سناریوی نمایش عاشقش شده،مشابه‏ صحنه ‏هایی در یادآوری مطلق است که مأموران کوهاگن‏ (دیکتاتور مریخ)کواید را از برخی واقعیات پیرامونش دور می‏کنند.

اما پیترویر در ورای این تداخل تخیل و واقعیت،طنزی نهفته‏ را حس نموده و آن‏را در شالودهء روایتش گسترده که در اثر پل‏ ورهوفن نشانی از آن نمی‏یابیم.طنزی که ناگزیر در چنین ترکیبی‏ رخ می‏نمایاند.از همان سکانس‏های نخستین که پروژکتوری از آسمان بر زمین می‏افتد و ترومن با شگفتی به این جسم ناشناختهء آسمانی نگاه می‏کند تا برخوردهای تکراری روزمره‏اش مثلا با آن پیرمردهای دوقلو و یا روزنامه ‏فروش مسیرش و یا صحبت‏های‏ تلفنی مخفیانه‏ اش که همواره هم مورد کشف همکارش واقع‏ می‏گردد و...

اما این طنز بیرونی در تداخل با شخصیت ساده و بی‏آلایش‏ ترومن(که جیم کری در یک بازی متفاوت به خوبی از پس ایفای‏ آن برآمده)به درستی به تراژدی موردنظر فیلمساز تبدیل‏ می‏گردد،به نحوی که از لحظهء خودآگاهی ترومن و گریزش در آن‏ دریای طوفان‏زدهء ناگزیر هم ‏ذات‏پنداری تماشاگر را کاملا برمی‏انگیزد.

تراژدی‏ای که اگرچه ترومن از آن رهایی می‏یابد ولی به‏ اندازهء 30 سال زندگی او در جان همهء تماشاگرانش(چه آنها که‏ درون فیلم نمایش او را نظاره‏گرند و چه ما که بیرون فیلم هر دو نمایش را شاهدیم)می‏ماند و چه طنز تلخ غریبی است لحظه ‏ای‏ که ترومن در کنار در خروجی استودیو در مقابل دعوت مجدد کارگردان(ادهریس)به ادامهء نمایش،می‏گوید:«صبح بخیر، بعد از ظهر بخیر و شب بخیر!»(آیا کنایه ویر از جمله‏ای است‏ که چند سال قبل آرتور هیلر رئیس سابق آکادمی علوم و هنرهای‏ آمریکا در ابتدای مراسم اسکار به عنوان معروف‏ترین نمایش‏ سالانهء جهان خطاب به حاضرین و میلیون‏ها نفری که از طریق‏ تلویزیون مراسم را شاهد بودند گفت؟!)

اما ساختار سینمایی اثر نیز براساس آمیختگی دو دنیای‏ رؤیایی و واقعی پیرامون ترومن طراحی شده است.ورودی و خروجی هر سکانس با زوایا و حرکاتی از دوربین تصویر شده که‏ بر نمایشی بودن و فیلمبرداری مخفیانه از زندگی واقعی ترومن‏ تأکید شود.از این جهت در این بخش‏ها اغلب با زوایای‏ غیرمعمول دوربین(مثل از پشت رادیوی اتومبیل ترومن و یا کنار پایهء میز دفتر کارش و یا با لنز Fish eye از دید افراد مقابل‏ اوست)و یا حرکات محسوس دوربین(مثل زوم‏های ناگهانی و ناهموار)روبرو هستیم و در صحنه ‏های میانی سکانس ساختار سینمایی معمولی را می‏بینیم.

دوربین‏ها همه جا هستند.حتی در کناره‏ های بدنهء قایقی که‏ ترومن با آن قصد گریز از دنیای نمایشی‏اش را دارد نیز جاسازی‏ شده‏اند.اما هنگامی‏که دوربین از آن دری که در انتهای دریا بر دیوار دکور افق و آسمان قرار دارد عبور می‏کند،ناگهان‏ همه‏ چیز تمام می‏شود.حتی تصویر مقابل ما نیز تاریک شده و فیلم به پایان می‏رسد.در آن‏سو ترومن به کجا رسیده که حتی ما به عنوان ناظر دو دنیای او قادر به دیدنش نیستیم و سوال آخر این‏که ما در این نمایش کجا قرار داریم؟