به اسم استاد؛ به رسم شاگرد

خطر لو رفتن داستان

هفته­‌های اول اکران است؛ سانس خوبی‌ست اما ۱۰-۱۲ نفری بیشتر در سینما نیستند. چندتایی اواسط فیلم حوصله­‌شان سرآمد و بیرون رفتند. چندتایی هم مدام به سبک‌­و‌­سیاق فیلم می­‌خندیدند. شاید فقط ۳-۴ نفر باقی مانده بودیم که تعلیق ماجرا برایمان آنقدری بود که بتوانیم بازیِ تکرار موقعیت­‌ها را تا آخرش دست­‌به‌­سینه تحمل کنیم. نه اینکه ماجرای تازه‌­ای باشد؛ اتفاقاً همان قصۀ قدیمی ازدواج دوبارۀ مادر جوان تنها (پونه) و غیرتی­‌شدن فرزند نوجوان (سعید) و شاخ­‌به‌­شاخ­ شدنش با مرد غریبه (فرهاد) بود، که نزدیک‌­ترین نمونه‌­اش را چندسال پیش در فیلمدیگریِ «مهدی رحمانی» با نقش­‌آفرینی «مریلا زارعی» و «محمدرضا فروتن» دیدیم.

شهاب حسینی و لیلا زارع در فیلم امتحان نهایی

البته این مرد تازه­‌وارد خیلی هم غریبه نیست؛ دبیر ریاضی خود سعید است در دبیرستان محل. اصلاً خانه­‌هایشان چنان به هم نزدیک است که آقای معلم (شهاب حسینی) می­‌تواند از روی پشت­‌بام، برای مادر شاگردش (لیلا زارع) -که چندی‌ست پنهانی زن شرعی‌­اش هم شده-، با انداختن نور لیزر به پنجرۀ آپارتمان عشق‌­بازی کند. عشقی که اساساً در رفت­‌وآمدهای او برای تدریس‌­خصوصی به همان شاگرد تجدیدآورده‌­اش مجال ظهور و بروز یافته، و حالا انتظار فرصتی مناسب را می­‌کشد تا با اعلام و آغاز علنیِ یک زندگی ۳نفره، جان تازه‌­ای بگیرد. اما این راز با شک و کنجکاویِ سعید، که متأثر از کُدهای دوستش غلام است، زودتر از موعد برملا می­‌شود. حالا بهانۀ خوبی برای لج­بازی این دو دوست وجود دارد؛ آنقدر که بخواهند قید امتحان­‌ نهایی‌­ای که آخرین فرصت­‌شان برای گرفتن دیپلم است را هم بزنند.

شهاب حسینی در فیلم امتحان نهایی

غلام کارگرزاده‌­ای یتیم است که طعم فقر را چشیده و حالا انگار می­‌خواهد حقش را از روزگار بگیرد؛ آن هم با گرفتنِ حالِ آقامعلمِ به­‌قول­‌خودش «بچه­‌ژیگول»! مخصوصاً که به نظر می­‌رسد در عشقِ آن بیوۀ زیبا، به معلمش حسودی هم می­‌کند، و شاید از همین جهت است که دائماً دلباختگی پونه به فرهاد را به روی سعید می­‌آورد و او را به تقلّای هرچه بیشتر برای برهم‌­زدن نقشۀ وصالِ این دو دلداده تحریک می­‌نماید. او با مرامِ لاتی­‌اش حتی بارِ جبرانِ ریتم کُند و بی­‌قهرمانی فیلم را هم بر دوش می­‌کشد؛ از خونی که ناگهان به ماشین فرهاد می‌­پاشد و فرار می­‌کند تا مرغ­‌هایی که از پنجرۀ نورگیر به اتاق­‌خواب فرهاد می­‌اندازد، همگی پیش‌­بینی­‌نشده‌­تر از حدس‌­های تماشاگرند و او -که احتمالات دیگری برای نحوۀ انتقام پسرها از معلم­شان می‌­داد- را غافلگیر می­‌کنند.

شهاب حسینی و لیلا زارع در فیلم امتحان نهایی

اما به نظر می­‌رسد اندک ­درخشش بازیگر نوجوانِ نقش غلام هم بیشتر به استعداد ذاتی و ظاهر متناسب خودش بازمی‌­گردد و یراقی مهارت کیارستمی را در بازی­ گرفتن از نابازیگران ندارد. البته شهاب حسینی همچون همیشه کاربلدی­‌اش را به رخ­مان می­‌کشد؛ وجدان معلمانه و دلسوزی پدرانه و عشق مردانه را درکنار نگرانی و بیماری و تنهاییش به خوبی یک‌­کاسه کرده و تحویل‌­مان می‌­دهد. گرچه در طول فیلم دلت می‌خواهد دست در پردۀ سینما کنی و آن عینک لعنتی را که احساس فرهاد پشتش پنهان شده از صورتش برداری! درمقابل لیلا زارع به مجسمه‌­ای یخی می­‌ماند؛ نه نقش مادری‌­اش از اداهای محتاطانه­ برای سعید فراتر می­‌رود، و نه اگر نبود حداقل آن بغض آخرش هنگام بدرقۀ فرهاد، نقش معشوقیت‌­اش درمی‌­آمد.

شهاب حسینی در فیلم امتحان نهایی

شاید یراقی خواسته با این ترکیب بازیگران و نابازیگران، برخلاف کیارستمی، نه به مستند بلکه به درام نزدیک‌­تر شود. اما به هرحال رنگ‌­و­بوی سینمای «استاد» در جای­‌جای فیلم او مشهود است؛ از قصۀ معمولیِ آدم­‌های معمولیِ یک محلۀ معمولی گرفته تا ملالِ سکانس‌­های طولانیِ بی­‌اتفاق. تیتراژی که دیرزمانی بعد از شروع ماجرای فیلم بر پرده می­‌آید ما را به یاد زندگی و دیگر هیچ می‌­اندازد، دیالوگ‌های فراوان داخل ماشین فیلم ده را تداعی می‌­کند و ردپای عصیان نوجوانی را هم می­‌توان در تجربه کیارستمی پیدا کرد.

پوستر فیلم سینمایی امتحان نهایی

علاوه بر این، بی‌منطقی­ در زاویه‌­های دوربین که لَختی از روبرو و لَختی از پشت‌­سر شخصیت‌­های فیلم را دنبال می‌­کند، بیننده را بلاتکلیف می‌گذارد که بالاخره چه نسبتی با آن‌ها دارد؟ آیا می‌­تواند خودش را جای نقش‌­ها بگذارد یا باید دانای کل بماند؟ گویی سیّالیتی عمدی دائماً ما را به آنها دور و نزدیک می­‌کند. همچنین درست است که کارگردان می­‌کوشد در پایان­‌بندیِ باز و تلخِ برشی از یک زندگی روزمره، به نئورئالیسم استادش وفادار بماند؛ اما یکدست نبودن بازی­‌های امتحان نهایی چنان توی ذوق می‌­زند که شاید بهتر باشد یراقی در چینش  بازیگران-نابازیگرانِ فیلمِ بعدی‌­اش، میان راه خود و راه کیارستمی یکی را انتخاب کند؛ یا رومی­ روم یا زنگی­ زنگ!

شما چقدر با این مطلب موافق هستید؟ نظر شما درباره این مطلب و اثر چیست؟ نظر خود را در پایین همین صفحه بنویسید. [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]

شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.