پرونده‌ای برای انواع فیلم ‌های کمدی در سینمای ایران

به گزارش منظوم؛ مرجع سینما و تلویزیون ایران، با وجود این‌که شکل‌گرفتن موج نوی سینمای ایران (دهه ۴۰)، مهم‌ترین تغییر و تحول در سینمای ایران محسوب می‌شود و فیلمسازانی چون داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی و مسعود کیمیایی مهم‌ترین نمایندگان این موج در برابر عموده فیلم‌های موسوم به فیلم‌فارسی بودند، اما در سال‌ها و دهه‌های بعد از انقلاب شاهد موج‌های کوچک ولی قابل درک و تحلیل‌شدنی در سینمای ایران بودیم که هر از گاهی با عمده فیلم‌های مشابه ظهور می‌یافتند و پس از مدتی با فروکش کردن تب این نوع فیلم‌ها، جاذبه و کشش آن از بین می‌رفت و نوع و شکل تازه‌ای رواج می‌یافت. فیلم‌های عرفانی و تارکوفسکی‌وار دهه ۶۰، فیلم‌های اکشن و دفاع مقدسی دهه‌های ۶۰ و ۷۰، فیلم‌هایی که به مسائل دختران و پسر‌ها در دهه ۸۰ می‌پرداختند و بالاخره فیلم‌های کمدی از جمله این موج‌های نوظهور بودند که همان‌قدر که سریع دیده شدند همان‌قدر هم زود فراموش و خسته‌کننده شدند. در این میان اما توجه ویژه مخاطبان سینما به گونه کمدی (که اولین‌بار با فیلم‌هایی چون «کما» ساخته آرش معیریان سال ۸۲، «آتش‌بس» ساخته تهمینه میلانی در سال ۸۴) وضعیت متفاوت و بادوام‌تری داشت. این موج ساخت فیلم‌های کمدی از آن اوایل دهه ۸۰ همزمان در سینما و تلویزیون با سریال‌های شبانه‌ای چون «شب‌های برره» و «پاورچین» ساخته مهران مدیری، «متهم گریخت»، «خانه به‌دوش» ساخته رضا عطاران، «ساختمان پزشکان» و «پژمان» ساخته سروش صحت آغاز شد و همچنان ادامه‌دار و پرمخاطب است. در ادامه سعی کردیم تا به بهانه کمدی «آشوب» ساخته کاظم راست‌گفتار به بررسی انواع فیلم‌های کمدی بپردازیم که در این سال‌ها توسط فیلمسازان مختلف ساخته و مورد توجه مخاطبان قرار گرفته است.

کمدی‌های کمال تبریزی

حدود بیست فیلم سینمایی در کارنامه هنری‌ کمال تبریزی دیده می‌شود و یکی از شناخته شده‌ترین فیلمسازان ایرانی است که تقریبا در هر ژانر سینمایی فیلم ساخته است؛ درام، فانتزی، جنگی و کمدی از جمله گونه‌هایی هستند که تبریزی در آن‌ها عرض اندام کرده ولی کمال تبریزی بیش از هر چیز به جهت جسارت و توانایی‌اش در کمدی‌های تند و تیزش برای مخاطبان ایرانی شناخته‌شده و محبوب است. کمدی‌هایی چون «مارمولک» (۱۳۸۲)، «لیلی با من است» (۱۳۷۴)، «همیشه پای یک زن در میان است» (۱۳۸۶) و «طبقه حساس» (۱۳۹۲) مهم‌ترین فیلم‌های کمدی او هستند که جملگی از پرفروش‌ترین فیلم‌های سال و بهترین و به‌یاد ماندنی‌ترین فیلم‌های کمدی در بین مردم و منتقدان سینما قرار گرفته‌اند. نکته مهم و حایز اهمیت حضور پیمان قاسم‌خانی در دو فیلم از چهار فیلم کمدی پرفروش کمال تبریزی به‌نام «طبقه حساس» و «مارمولک» است که به‌طور قطع یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت فیلم وجود متن قوی و ایده‌های کمیک قاسم‌خانی در مقام فیلمنامه‌نویس است.

کمدی‌های مسعود ده‌نمکی

یکی دیگر از کمدی‌سازهای مشهور ایرانی که نامش در تاریخ سینمای ایران به عنوان فیلمساز بفروش ثبت شده است، مسعود ده‌نمکی است که پیش از آن در حوزه روزنامه‌نگاری و سیاسی فعالیت داشت و هیچ تجربه فیلمسازی قبل ساخت سه گانه «اخراجی‌«‌ها نداشت. ده‌نمکی با ساخت «اخراجی‌ها»ی یک، دو و سه که هر سه از پر فروش‌ترین فیلم‌های سال شدند توانست رونق جدیدی به گونه کمدی دهد و از طرفی سینمای ایران را که در حال رکود و رخوت بود دوباره جانی تازه ببخشد. اما موفقیت ده‌نمکی خیلی دوام نداشت و برخلاف ادعاها و مصاحبه‌های این فیلمساز-روزنامه نگار جنجالی، فیلم‌هایش کم کم ضعیف و ضعیف‌تر شدند و فیلم‌های «معراجی‌ها»‌ها و «رسوایی»‌های یک و دو از شکست‌خوردگان فروش در سال لقب گرفتند تا نشان دهند موفقیت «اخراجی»‌ها دوام زیادی نداشته و خیلی نمی‌توان ده‌نمکی را به‌عنوان فیلمساز باثبات سینمای جنگ که توانسته بود عقاید و ایده‌هایش را باشیرینی و طنز به مخاطب ارائه دهد، به حساب آورد.

با این وجود «اخراجی»‌های وی در بین بیست فیلم اول پرفروش بعد از انقلاب قرار گرفته است که عبور از خط قرمزهای اجتماعی و فرهنگی سینمای ایران یکی از دلایلی است که ده‌نمکی توانسته از آن‌ها برای جذاب کردن فیلمش استفاده کند و برای مخاطبی که پیش از آن این دیالوگ‌ها و ایده‌ها را ندیده و شنیده بود، جذاب و دیدنی باشد.

کمدی‌های سامان مقدم

سامان مقدم فیلمسازی است که تجربه کار در تلویزیون و سینما را توامان دارد و فیلم‌های کمدی و غیر کمدی که ساخته است نزد مخاطبان سینما محبوب و ماندگار شده است ولی سامان مقدم نیز به‌واسطه ساخت اثر در ژانر کمدی‌ در تلویزیون و سینما به شهرت رسید. فیلم کمدی «مکس» سال ۱۳۸۳ که با جرح و تعدیل‌هایی همراه بود اولین تجربه کمدی مقدم بود که بعدها با سریال «شمس‌العماره» و دو فیلم سینمایی «نهنگ عنبر» یک و دو ادامه یافت. «نهنگ عنبر دو» که درحال حاضر روی پرده سینماهاست رکورددار فروش افتتاحیه سینماها شد و در شش روز اول فروش با بلیت ۱۲هزار تومانی در سال ۹۶ بیش از دو میلیارد فروخته است. به‌نظر می‌رسد که اگر فروش فیلم «نهنگ عنبر دو» همین‌گونه ادامه یابد می‌تواند به رکورد ۱۷میلیارد‌تومانی «گشت دو» نیز برسد و از جمله آلترناتیوهای پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران لقب بگیرد.

سریال «دیوار به دیوار» مقدم در حال پخش در تلویزیون از جدیدترین آثار تلویزیونی مقدم است که از نوروز ۹۶ به نمایش در آمد و مخاطبان خودش را نیز پیدا کرده است.  

کمدی‌های رامبد جوان

رامبد جوان که بیشتر به‌عنوان بازیگر نقش‌های فانتزی و گاهی کمدی بین مردم شناخته شده بود در ادامه تجربه‌های هنری‌اش فیلم «اسپاگتی در هشت دقیقه» را در سال ۸۳ ساخت که موفقیت چندانی برایش کسب نکرد. اما پس از آن «پسر آدم، دختر حوا» (۱۳۸۸) و «ورود آقایان ممنوع» (۱۳۸۹) از جمله فیلم‌های موفق جوان بود که هم در گیشه موفق بود و هم توانست نوید کمدی‌ساز کار بلدی را برای تماشاگران و منتقدان سینمای ایران بدهد که علاوه بر بازیگری توان خوبی نیز در فیلمسازی داراست.

در میان آثار رامبد جوان که مهم‌ترین آن «ورود آقایان ممنوع» است ردپای فیمنامه‌نویس با استعداد سینمای ایران پیمان قاسم‌خانی به چشم می‌آید که به زحمت می‌توان کمدی‌ساز موفقی را در سینمای ایران یافت که حداقل در یکی دو فیلم موفقش از قاسم‌خانی یا مشاوره‌اش بهره نگرفته باشد.

کمدی‌های سعید سهیلی

سعید سهیلی که کار فیلمسازی‌اش را با فیلم‌های دفاع مقدسی در دهه ۷۰ شروع کرد، خیلی زود موج کمدی‌سازی و علاقه و حمایت مردمی از این نوع فیلمسازی را در دهه ۸۰ درک کرد و از اواسط دهه ۸۰ شاهد این هستیم که سهیلی مانند بسیاری از همتایان فیلمسازش عطای فیلم‌های دفاع مقدسی که برای مردم نیز تکراری و کلیشه‌ای شده بود، به لقایش بخشید و با فیلم‌هایی چون «چارچنگولی» و «ازدواج در وقت اضافه» وارد حوزه سینمای کمدی ایران شد. فعالیتی که بعد‌تر با فیلم‌هایی چون «گشت ارشاد ۱» و «کلاشینکف» ادامه پیدا کرد و با «گشت ارشاد ۲» به اوج خود رسید. به‌طوری که درحال حاضر فیلم «گشت دو» ساخته سعید سهیلی پر فروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران با مبلغی حدود ۱۷,۵ میلیارد تومان است.

سهیلی در دو کمدی موفق «گشت ارشاد» و «گشت دو» نگاهی تلخ و همراه با دلسوزی به مشکلات و معضلات اجتماعی داشته است و جنجال‌های زیادی که بر سر اکران و عدم اکران «گشت ارشاد» و همچنین مشکلاتی که بر سر نماش فیلم «گشت دو» در اوایل سال پیش آمد کمک بسیاری به فروش بالا و استقبال مخاطبان از فیلم کرد چراکه این دو فیلم و بخصوص «گشت دو» که عنوان پرطمطرق پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران را یدک می‌کشد از نظر هنری بسیار ضعیف و بسیار عقب‌تر از نمونه‌های موفق کمدی در سینمای ایران چون «اجاره‌نشین‌ها»ی داریوش مهرجویی است ولی به دلایلی نامعلوم و نامفهوم چنین فیلم ضعیف و مبتذلی باید در لیست پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران قرار بگیرد و فیلمی چون «اجاره‌نشین‌»ها که هنوز هم زنده و جذاب است باید در شرایط بد اکران در نزد مردم سینما دوست ایرانی مهجور و فراموش شود.

کمدی‌های ابوالحسن داوودی و مصطفی کیایی

کمدی‌های این دو فیلمساز از آن جهت مورد توجه قرار گرفته‌اند که تم سیاسی و اجتماعی قابل توجهی در بین فیلم‌های کمدی این دو فیلمساز از دو نسل مختلف مشاهده می‌شود. «نان و عشق و موتور ۱۰۰۰» که سال ۸۰ و دوران اصلاحات ساخته شد از جمله مهم‌ترین فیلم‌های کمدی سینمای ایران است که جنبه‌های سیاسی و اجتماعی پر رنگی در آن دیده شده و شرایط نمایش آن برای تماشاگر فراهم می‌شود.

مصطفی کیایی، نیز با فیلم‌هایی چون «ضدگلوله»، «خط ویژه»، «عصر یخبندان» و «بارکد» نشان داد که یکی از مستعد‌ترین فیلمسازهای اجتماعی ایران است که زبان طنز را برای نمایش این حرف‌ها و نگاه‌هایش برگزیده است و فیلم‌هایش نیز بین جوانان مخاطب دارد و در گیشه نیز موفقیت خوبی کسب کرده است.

کمدی‌های آرش معیریان و کاظم راست‌گفتار

سبک فیلمسازی این دو نفر (اگر بتوان نام سبک را روی آن گذاشت) بیش از هرچیز وامدار فیلمفارسی‌های قبل انقلاب است. جدیدترین فیلم آرش معیریان، یعنی «آس و پاس» و فیلم در حال اکران کاظم راست‌گفتار، یعنی «آشوب» بیش از هرچیز از میزان علاقه و تمایل و تقلید این دو فیلمساز به آن سینمای کمدی بی‌منطق و پادرهوا حکایت دارد. رقص، آواز، عشق، خیانت و استفاده از بازیگران چهره و محبوب از جمله مهم‌ترین فاکتورهایی است که می‌توان در کمدی‌های نازل آن دوران و فیلم‌های دهه ۹۰ این عزیزان به‌طور مشترک دید. گاهی می‌توان سکانس‌هایی با دکوپاژ یکسان را نیز در این بین یافت که نعل به نعل و بدون کوچک‌ترین کارگردانی، تدوین شده‌اند و اوج خلاقیت این فیلمسازان به‌روز کردن بازیگران جدید و سوپراستارهای امروزی به‌جای آن سوپراستارها است.

سینمایی که به‌نظر می‌رسد خیلی بین مخاطبان امروزی سینما که انوع و اقسام کمدی‌های روز جهان را در دسترس دارند، مقبول نیست و فروش پایین فیلم «آشوب» در هفته اول نمایشش در سینماها یکی از دلایل اثبات این ادعاست.

کمدی‌ساز‌های متفرقه

در این بخش سراغ فیلمسازهایی می‌رویم که خیلی مشخص نیست چرا و به چه دلیلی به سراغ ساخت فیلم کمدی رفته‌اند. به‌نظر می‌رسد فروش و رونق بالای این فیلم‌ها از دهه ۸۰ که تا به‌حال ادامه دارد مهم‌ترین انگیزه این فیلمسازها برای ساخت چنین فیلم‌هایی بوده است. البته هستند فیلمسازهایی که به جنبه‌های هنری فیلمشان نیز توجه کرده‌اند.

احمدرضا معتمدی

معتمدی فیلم «قاعده بازی» را با بیش از ۱۰ بازیگر مشهور و کمدین، در اولین دوره موج کمدی‌سازی در سینمای ایران کارگردانی کرد و نشان داد که تا چه حد به قواعد این ژانر مسلط است و چقدر از کمدی کلاسیک، کمدی اسکروبال و هجو آگاهی دارد و یکی از ماندگارترین کمدی‌های سینمای ایران را ساخت که خیلی در زمان خودش بین مردم تحویل گرفته نشد.

فرزاد موتمن

موتمن نیز که فیلم‌های مهم و ماندگاری چون «شبهای روشن» و «هفت پرده» را در کارنامه کاری دارد و از آشناترین و صاحب‌نظرترین فیلمسازهای سینمای ایران به قواعد ژانر است سال ۸۸ و در روزهای پر رونق ژانر کمدی فیلم «پوپک و مش ماشاالله» را با بازیگران چهره آن‌روزها ساخت که به گفته خودش دغدغه معاش مهم‌ترین دلیل ساخت این فیلم بود و به‌نظر می‌رسد اگر نام این فیلم را در کارنامه هنری موتمن نادیده بگیریم بهتر باشد!

بهروز افخمی

افخمی که در کنار رامبد جوان از بازیگوشانه‌ترین و پر ریسک‌ترین فیلمسازان سینمای ایران است ترجیح داد که در کنار فیلم‌های جدی و غیرکمیکش، سال ۸۸ فیلم «سن پترزبورگ» را با فیلمنامه‌ای از برادران قاسم‌خانی جلوی دوربین ببرد که فیلم باوجود این‌که در نزد منتقدان خیلی جلوه نکرد ولی توانست دل مخاطبان عادی‌تر سینما را به‌دست آورد و فروش نسبتا خوبی نیز داشته باشد.

منوچهر هادی

منوچهر‌هادی که تجربه فیلمسازی در تلویزیون در قالب تله‌فیلم را نیز دارد و عمده فیلم‌هایش جدی بود یکباره سال ۹۴ سراغ فیلمنامه‌ای از رضا مقصودی رفت و فیلم «من سالوادور نیستم» با بازی رضا عطاران را ساخت. فیلمی که به وضوح نقش رضا عطاران به‌عنوان سوپراستار اول سینمای ایران در آن انکارنشدنی است و دلیل فروش خیره‌کننده فیلم و قرار گرفتن در بین پنج فیلم برتر کمدی سینمای ایران علاقه و جذابیتی است که رضا عطاران در فیلم‌های کمیکش برای هواداران خود دارد. موفقیتی که وی در «نهنگ عنبر» یک و دو نیز تکرار کرده است و می‌توان عطاران را پولسازترین بازیگر حال حاضر سینمای ایران لقب داد.

آخرین اخبار، رویدادها و حواشی روز سینما، تلویزیون، بازیگران و هنرمندان ایران را در صفحه‌ی اخبار منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران می‌‌توانید دنبال کنید.