خلاصه داستان و معرفی بازیگران فیلم «به وقت شام» + عکس‌ها

به گزارش منظوم؛ مرجع سینما و تلویزیون ایران، حاتمی‌کیا  در جشنوارۀ سی‌و ششم فجر امسال، مخاطبان خود را در پروازی به شام، همراه خود خواهد کرد.

«به وقت شام» جدیدترین ساخته‌ی ابراهیم حاتمی‌کیا، تقریباً، اولین ورود سینمای ایران، به مسئله‌ی سوریه و داعش است. چیزی که شاید از کسی جز حاتمی‌کیا هم انتظار آن نمی‌رفت. حاتمی‌کیا را باید جزو آن دسته از کارگردانان سینمای ایران دانست که علاوه بر سینماگرِ مولف‌، باور و ایدئولوژی خاص خود را همواره محور آثار خود قرار می‌دهند و از شناخته‌شدن به یک مشرب فکری و عقیده‌ی خاص ابایی ندارند.

حاتمی‌کیا از اولین آثار خود، دغدغه‌ی «ارزش‌ها» را بروز داد و در اغلب آثار خود، آن را پی گرفت. مسائلی حول محور انقلاب و  جنگ، پس‌زمینه‎های اجتماعی آن دو و نگاه خاص خودش نسبت به این دو مقوله، همیشه پیرنگ اصلی آثار او را تشکیل داده‌است. گرچه او و نگاه خاصش، با خط‌کش‌های طیف‌های سیاسی موجود قابل اندازه‌گیری نیستند و حاتمی‌کیا، آدمِ خودش است.

جای پرداختن به مسئله‌ی سوریه که سالهاست جزو اصلی‌ترین مباحث موجود در کشور بوده‌است، در فضای فرهنگی و هنری ما تقریباً خالی بود. هیچ اثر جدی قابل اعتنایی در حوزه‌های فرهنگی و هنری در این موضوع، تولید و عرضه نشده است. فیلم حاتمی‌کیا، شاید اولین بازخورد جدی این موضوع در آیینۀ هنر و فرهنگ ماست.

حاتمی‌کیا، داستان هوشمندانه‌ای هم برای نگاه به سوریه و نقش ایران در گرفتاری‌های داخلی سوریه، برگزیده است: «به وقت شام» داستان یک فروند هواپیمای ترابری ایرانی است که از ایران عازم فرودگاه دمشق می‌شود. هادی حجازی‌فر و بابک حمیدیان، خلبان و کمک‌خلبان هواپیما و پدر و پسر هستند. آنها در کنار یکدیگر قرار است یک محموله‌ی بشردوستانه را از ایران به سوریه منتقل کنند. پدر و پسر خلبان در سوریه میان تروریست‌های تکفیری به دام می‌افتند و اسیر داعش‌ می‌شوند و....

تمام عناصر ایدئولوژی حاتمی‌کیا در سختار این خلاصه‌ی داستان، هویداست. حتی نام فیلم، حاوی اشاراتی آخرالزمانی با روایتی شیعی است. شام، سرزمین جنجالی روایات ظهور است. پهنه‌ی بروز تقابل خیر و شر. از سوریه یا دمشق، در نام‌گذاری استفاده نشده است. چرا که در نگاه احتمالی خاص او، سوریه، نقشی فرامعاصر و تاریخی در ایرانِ شیعی دارد. کنایه‌ی دیگری نیز در این نام، نهفته است. وقت شام، یا زمانی نزدیک به انتهای شبانه‌روز و پایان‌یافتن وقایع و رسیدن به انتهای داستان، باز هم ذهن مخاطب را برای رمزگشایی از نوع نگاه مولف، تحریک می‌کند.

نهایتاً نوع پردازش او، در تعریف این داستان و پایانی که برای این ماجرا طراحی کرده است و جزییات مورد علاقه‌اش، تکلیف مخاطب را با نگاه او، به مقوله‌ی سوریه مشخص خواهد کرد. حاتمی‌کیا نشان داده است که آن‌قدر به هنر و صنعت سینما مسلط است که معمولاً حتی مخاطب مخالفِ بینش خود را نیز از جهت تماشای یک فیلم خوب، با رضایت روانۀ خانه خواهد کرد.

مثلاً «بادیگارد» سال گذشته، گرچه مخالفتهای مضمونی فراوانی را از سوی گروهی از مخاطبان برانگیخت؛ اما همان گروه نیز، انتقاد فنی در خور اعتنایی به اینکه «بادیگارد» یک فیلم سینمایی خوب است، نداشتند. حتی آنها نیز «بادیگارد» را به یک بیانیۀ ایدئولوژیک تقلیل ندادند.

حاتمی‌کیا در برخی آثارش با مهره‌هایی مطمئن، بازی جذابی ترتیب داده است. مثلاً سوژه‌ی همه‌پسند. مانند «ارتفاع پست» که داستان دردآشنای فقر و بیکاری را از زاویه دیدی خاص، تعریف کرد و جامعه آن را به راحتی درک کرد.

یا استفاده از سوپراستارهای سینمای ایران که در دستان حاتمی‌کیا بدل به شخصی و شخصیتی تازه می‌شوند، اما بهرحال پرستویی و کیانیان و لیلا حاتمی و حمید فرخ‌نژاد و حتی رضا شفیعیجم، با خود مخاطبانی را به سالن سینما می‌آورند.

برخی اوقات هم او  از هنرپیشگان خارجی و لوکیشن‌های جذاب مانند «از کرخه تا راین» استفاده کرده است. تا جایی‌که گاهی می‌شد به او ظن برد که از جذابیت بصری هنرپیشه‌ها برای کشاندن مخاطب به سینما و بیان حرف‌هایش بهره می‌برد. مانند بازی نیکی کریمی در دو فیلم پیاپی او.

گاهی اما، گویا به عمد و به قصد نشان‌دادن قدرت خود به مخاطب و منتقد، برای خود چالش‌هایی سخت فراهم می‌کند تا با سربلند بیرون‌آمدن از آن، باز هم بر اعتبار خود بیفزاید. مثلاً لوکیشن محدود و بسته‌ی «آژانس شیشه‌ای» و «ارتفاع پست» یا بکارگیری تنها سه شخصیت در «روبان قرمز».

او این‌بار، در «به وقت شام» گویی برای خود، آزمون تخصص سینمایی برگزار کرده است! استفاده از تنها دو بازیگر ایرانی که هیچ‌کدام هنوز سوپراستار هم محسوب نمی‌شوند؛ استفاده از لوکیشن محدود هواپیما در بخش‌هایی از فیلم و در مابقی لوکیشن ویران و غیر جذاب جنگ‌زده؛ نداشتن هیچ شخصیت زن و به‌تبع آن، نبودن هیچ هنرپیشه‌ی زنی در فیلم و استفاده از تعدادی هنرپیشه‌ی مرد سوری و لبنانی برای ایفای نقش‌هایی خشن، از جمله محدودیت‌هایی است که او در این فیلم برای خود در نظر گرفته است. اگر از پس این سه چالش برآید، البته که باز هم بر اعتبار خود خواهد افزود. اما اگر نه، شاید چندان هم مقصر نباشد! این اگر نشانه‌ی هوشمندی او نیست، پس چیست؟

البته در بخش انتخاب بازیگر، او انتخابی دقیق و جالب‌توجه دارد. او برای دو شخصیت اصلی ایرانی فیلم خود، هادی حجازی‌فر و بابک حمیدیان را انتخاب کرده است.  اما چرا این، انتخابی جالب است؟

هادی حجازی‌فر

این هنرپیشه‌ی چهل‌ویک‌ساله، فارغ‌التحصیل رشته‌ی تئاترعروسکی است؛ او فعالیت سینمایی خود را با حضور در فیلم «مزرعه‌ پدری» مرحوم ملاقلی‌پور آغاز کرد؛ اما شناخته‌شدنش با ایفای نقشی بی‌نظیر و ماهرانه در نقش اسطوره‌ای حاج احمد متوسلیان در فیلم شبه‌مستند و تحسین‌شده‌ی «ایستاده در غبار» رخ داد.

او سال گذشته با «ماجرای نیمروز» توانایی خود در ایفای بسیار واقع‌گرایانه و پرجزییات نقش خود در فیلمی داستانی هم به اثبات رساند. بر اساس همین دو فیلم تا حدی می‌توان دریافت که او با دقتی درخور تحسین، شخصیت مدنظر نقش‌اش را بنا می‌کند. شاید این توجه به جزییات بسیار ریز و پرهیز آشکار از اغراق را بتوان نتیجه‌ی تجربه بازی خالص در سینما دانست. چرا که تئاتر بر خلاف سینما، اغلب نوعی بازی اغراق شده می‌طلبد که جزییات بسیار ظریف هم در آن چندان به چشم مخاطب نمی‌آید. در نتیجه هنرپیشه هم حساسیت خود را روی جزییات گاهی از دست می‌دهد. فیزیک او هم مختص خود اوست و هنرپیشه‌ای با کارکرد فیزیک او در سینمای فعلی ایران نیست.

باید دید حاتمی‌کیا از این سبک خاص واقع‌گرایانه او در ایفای نقش، در روایت فضایی هولناک از گرفتاری به دست داعش، چگونه استفاده کرده است.

بابک حمیدیان

هنرپیشه‌ی سی‌و‌هفت ساله‌ای  که با تفاوت سنی نه چندان زیاد، قرار است نقش فرزند هادی حجازی‌فر را به عهده بگیرد! البته این وضعیت در عالم سینما پدیده عجیب و غیرمعمولی نیست. به‌خصوص اگر به فیزیک هر دو هنرپیشه نگاهی بندازیم، پذیرفتن این نسبت در داستانِ «به‌وقت شام» کار سختی نیست.

تحصیلات دانشگاهی حمیدیان هم بی ارتباط با سینما نیست. او اما بر خلاف حجازی بسیار پرکار بوده است. اولین ایفای نقش او در «قدمگاه» هم در نقشی اصلی و چالشی بود. تجربیات او در دامنه‌ی نقش‌های طنز و جدی، مثبت و منفی، گسترده است. او پیش از این هم با حاتمی‌کیا تجربه‌ای موفق در «بادیگارد» و «چ» داشته است. با ایفای نقش جوان مثالی ایرانی با شورش‌گری خاص این طیف. حمیدیان اغلب درست و درخشان بازی می‌کند. بنابراین انتظار به وجودآمدن ترکیبی درخشان در بازی‌اش با هادی حجازی‌فر، انتظار بی‌راهی نیست.

درباره‌ی «به‌وقت شام» حواشی دیگری نیز قابل ذکر است. حاتمی‌کیا که پیش از این چند فیلم را با بازی مریلا زارعی جلوی دوربین برده‌است، این بار در غیاب هنرپیشه‌های زن در فیلمش، مریلا زارعی را به‌عنوان دستیار کارگردان برگزیده است.

همچنین تهیه‌کننده‌ی این فیلم، محمد خزاعی، از سازمان هنری رسانه‌ای اوج است. این سازمان، هیچ‌گاه گرایش‌اش به طیف فکری موسوم به «ارزش‌های انقلاب اسلامی» را پنهان نکرده است. نگاهی به کارنامه و چارت سازمانی این موسسه نشان می‌دهد که در راستای تحقق این هدف، دید چندان محدود و بسته‌ای در کار نیست و برعکس، نگاهی تخصص‌محور و گسترده‌تر در گزینش حوزه‌های فعالیت، در این موسسه جریان دارد. سریال «پایتخت ۵»، «ایستاده در غبار»، «بادیگارد» و فیلم دیگری در جشنواره‌ی امسال به نام «تنگه ابوغریب» در کارنامه‌ی این موسسه، از سلیقه‌ای قابل توجه حکایت می‌کند.

حاتمی‌کیا در فیلم «چ» برای فیلم‌اش جایگاهی کلیدی برای جلوه‌های ویژه تعریف کرده بود. در حدی که جلوه‌های ویژه‌ی فیلم «چ» در بخش‌هایی پیش‌بردن روند روایت را نیز به‌عهده داشت. در «به‌وقت شام» هم گویا جلوه‌های ویژه قرار است نقشی مهم بازی کنند و حاتمی‌کیا با دقتی فراوان، برای فیلم‌اش جلوه‌های ویژه‌ی خاصی تدارک دیده‌است. بی‌تردید، این هم می‌تواند از جمله عوامل جذب مخاطب تلقی شود.

در هر حال، این فیلم قطعاً و به بسیاری دلایل، در جشنوارۀ امسال، نگاه‌های زیادی را به خود جلب خواهد کرد. سوژه‌ای جذاب و منحصر بفرد که برای نخستین بار برای مخاطب تشنه‌ی جامعه، مطرح شده‌است.  این مخاطب سالهاست به‌نوعی، مسئله‌ی سوریه را مشکل خود می‌داند. چه از موضع موافق، چه از موضع مخالف.

 این هنر حاتمی‌کیاست. علاوه بر نمایش مهارت خود در ساخت فیلم، همواره سراغ سوژه‌ها و زاویه‌ای نو به موضوعات می‌رود و حتی قبل از اکران، با ایجاد هیجان و حواشی مختلف، از سینمایی و غیر سینمایی، همچنین با تکیه بر اعتبار خود، مخاطب را برای گفتن حرف‌هایش وارد سالن سینما می‌کند. این  نکته که مخاطب، بعد از دیدن فیلم، هنگام خروج از سالن، چه نظری پیدا می‌کند و چه حسی خواهد داشت، بعد از اکران فیلم در جشنواره مشخص خواهد شد! بهرحال،پرواز حاتمی‌کیا به وقت شام،  بر فراز جشنواره‌ی فجر، دیدنی خواهد بود.

نویسنده: سمیه سادات حسینی 

آخرین اخبار، رویدادها و حواشی روز سینما، تلویزیون، بازیگران و هنرمندان ایران را در صفحه‌ی اخبار منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران می‌‌توانید دنبال کنید.