«اولین قسمت» شهرزاد فردا توزیع می‌شود

 در مورد ابله خیلی‌ها روی توانایی‌های بارها اثبات ‌شده کمال تبریزی حساب باز کرده بودند. قریحه طنز تبریزی در کنار حضور چهره‌های محبوب و سرشناسی چون محسن تنابنده باعث شد ابله با سروصدا و تبلیغات فراوان کارش را شروع کند ولی پخش چند قسمت اولیه کافی بود تا اثبات شود حاصل کار یک کمدی مغشوش و آشفته است.

درنهایت هم سریالی که قرار بود در سه سری 12 قسمتی تولید و توزیع شود، به سختی توانست همان 12 قسمت اول را راهی شبکه نمایش خانگی کند. این ‌بار هم مثل قهوه تلخ میان کارگردان و سرمایه‌گذاران اختلاف افتاده بود، با این تفاوت که در مورد سریال مدیری می‌شد اطمینان داشت که کار سود‌آور بوده و مشکل هرچه ‌ هست فرامتنی است. درحالی‌که سریال تبریزی در برقراری ارتباط با مردم شکست خورده بود و به‌نظر می‌رسید سرمایه‌گذاران به‌واسطه نداشتن توجیه اقتصادی از ادامه همراهی در تولید ابله منصرف شده‌اند. عشق کافی نیست به کارگردانی بیژن بیرنگ و با حضور محمدرضا گلزار و مهناز افشار سرنوشت بدتری یافت. همه خاطره خوشی که مخاطبان از بیرنگ با سریال‌های «همسران» و «خانه‌سبز» داشتند با تماشای قسمت اول عشق کافی نیست رنگ باخت. تقلیدی ناشیانه از سریال آمریکایی «دوستان» آنقدر بی‌کیفیت بود که پرونده مجموعه بیژن بیرنگ پس از توزیع قسمت پنجم بسته شد و در اقدامی کم‌سابقه بازیگران سریال علیه کارگردان و تهیه‌کننده موضع گرفتند. پیش از این مجموعه، سریال «ساخت ایران» هم باوجود بهره‌ گرفتن از ستارگان سینما در جذب مخاطب ناکام مانده بود.

مهران مدیری هم پس از نیمه‌ کاره گذاشتن قهوه تلخ، دو مجموعه «ویلای من» و «شوخی کردم!» را روانه شبکه نمایش خانگی کرد؛ مجموعه‌هایی که هر دو شکست خوردند. در شرایطی که بازار شبکه نمایش خانگی به‌شدت ضعیف شده بود، داوود میرباقری با «شاهگوش» کمی امیدوار کننده ظاهر شد و همین توفیق‌ نسبی باعث شد تهیه‌کنندگان شاهگوش سراغ پروژه بلندپروازانه‌تری بروند. شهرزاد در حالی وارد پیش‌تولید شد که به‌نظر می‌رسید این سریال هم در نهایت به سرنوشت مجموعه‌های قبلی شبکه نمایش خانگی دچار می‌شود. حسن فتحی به‌عنوان سازنده سریال‌های موفقی چون «شب دهم»، «میوه ممنوعه» و «مدار صفر درجه»، در گام اول اشتباه کارگردانان دیگر را تکرار نکرد. اغلب سریال‌ها با طرح کلی و نوشته‌ شدن چند قسمت اول فیلمنامه جلوی دوربین می‌رفتند و بعد شتاب در نگارش متن‌ها نخستین و شاید بتوان گفت مهم‌ترین آسیب را به سریال‌ها وارد می‌کرد. سازندگان شهرزاد اما در این دام نیفتادند. حسن فتحی طرح شهرزاد را در اختیار نغمه ثمینی گذاشت تا او فیلمنامه را بنویسد. فیلمنامه در آرامش نوشته و همزمان کارهای پیش تولید آغاز شد.

3: اینطور که فتحی روایت کرده، ایده شهرزاد 10 سال پیش به ذهن او خطور کرده؛ زمانی که مشغول تماشای مجدد فیلم «عصیان» ساخته  ماساکی کوبایاشی بوده است. عصیان درباره فئودالی است که همسرش را طلاق می‌دهد و از یکی از سامورایی‌های زیردستش می‌خواهد او را به ازدواج پسرش درآورد. پس از این اتفاق فئودال از تصمیم‌اش پشیمان می‌شود و تصمیم می‌گیرد همسرش را پیش خود بازگرداند. این درحالی است که خانواده سامورایی حاضر به پذیرش فرمان ارباب خود نمی‌شوند. تغییرات مکرری که فتحی در طرح شهرزاد به عمل آورد در نهایت باعث شد چیز زیادی از کوبایاشی در متن باقی نماند، جز همان ایده اولیه. جالب اینکه فتحی ابتدا قصد داشت شهرزاد را در تلویزیون بسازد‌ ولی پس از مدت‌ها مذاکره، درنهایت به این نتیجه می‌رسد که شهرزاد را نمی‌تواند آنطور که دلخواهش است در جایی که بیش از دو دهه خانه‌اش بوده کارگردانی کند.

از سال 92 فتحی به همراه نغمه ثمینی کار روی طرح شهرزاد و نگارش فیلمنامه را آغاز می‌کنند. با این شیوه که طرح هر قسمت توسط فتحی به ثمینی ارائه می‌شود تا او فیلمنامه را بنویسد. وسواس‌های فتحی کار را به بازنویسی‌های مکرر می‌کشاند. تأثیر این وسواس و دقت را بینندگان سریال شهرزاد به‌خوبی مشاهده کرده‌اند؛ سریالی که یکی از نقاط قوتش تبحر در قصه‌گویی است و خلق شخصیت‌هایی که شناسنامه و هویت دارند. به‌این ترتیب شهرزاد، فرهاد، بزرگ‌آقا، قباد، شیرین، آذر، حشمت و... بر بستری از قصه‌ای عاشقانه که زمینه‌های سیاسی- تاریخی آشکاری هم دارد خلق می‌شوند.

4: قصه شهرزاد در سال‌های پس از کودتای 28 مرداد سال 32 روایت می‌شود. شهرزاد سعادت، دانشجوی رشته پزشکی است و نامزدش فرهاد دماوندی، دانشجوی ادبیات. فرهاد شاعر و روزنامه‌نگار است و در دوران ملتهب پس از کودتا تاپای اعدام پیش می‌رود ولی بزرگ‌آقا او را نجات می‌دهد؛ نجاتی که البته یک نتیجه تلخ را به همراه دارد. بزرگ‌آقا که دخترش شیرین بچه‌دار نمی‌شود تصمیم می‌گیرد شهرزاد را به همسری دامادش قباد که برادرزاده‌اش نیز هست در آورد. از اینجا به بعد قصه عشقی که به فراق می‌انجامد در بستری از رخدادهای سیاسی و شبکه پیچیده‌ای که بزرگ آقا در مقام یک پدرخوانده ایرانی سرکلافش را در دست دارد پیش می‌رود.

نکته اساسی در سریال شهرزاد، استحکام دراماتیک آن است. برخلاف بسیاری از مجموعه‌های ایرانی که قسمت‌های زیادی صرف مقدمه‌چینی می‌شود، در شهرزاد بیننده از همان یکی، دو قسمت اول کاملا با شخصیت‌ها و سیر حوادث همراه می‌شود. فتحی و ثمینی از همان شروع داستان می‌توانند همه شخصیت‌ها را توصیف کنند؛ هم فضا را به باور بنشانند و هم قصه را بدون لکنت روایت کنند. مایه عاشقانه اثر به عنوان موتور محرکه درام لحنی تغزلی به سریال داده و این اتفاق با دیالوگ‌های آهنگین شهرزاد تشدید می‌شود. در دورانی که این خرافه به غلط جا افتاده که مخاطب امروز علاقه‌ای به دیالوگ‌های آهنگین ندارد و تنها با گفت‌وگوهایی کاملا واقع‌گرا و فاقد لحن شاعرانه ارتباط برقرار می‌کند، حسن فتحی و فیلمنامه‌نویس‌اش شاید به تأسی از سینماگرانی چون علی حاتمی و مسعود کیمیایی انبوهی از جملات قصار را می‌آفرینند که در حافظه تماشاگر ثبت می‌شوند.

 

دیالوگ‌هایی چون «من و تو تلاش کردیم دنیامون رو عوض کنیم، ولی دنیامون داره ما‌رو عوض می‌کنه...» در عین سادگی و قابل فهم ‌بودن، زیبا و همراه با صناعات‌های ادبی است. به خصوص اینکه معمولا در سریال‌های تاریخی- سیاسی نوشتن دیالوگ چالش بزرگی محسوب شده است. می‌شود از سریال «معمای شاه» مثال زد که تقریبا همزمان با «شهرزاد» پخش آن از تلویزیون آغاز شد و گفت‌وگوهایش می‌تواند نمونه مثال‌زدنی دیالوگ‌هایی باشد که از فرط توضیح واضحات و کوشش ناکام در انتقال همه چیز از طریق کلام، لحن به ظاهر جدی سریال را به سطح یک کمدی ناخواسته تنزل می‌دهد.