آموزش تحلیل و نقد فیلم: یادداشت برداری حین تماشای فیلم / درس سوم

اکثر علاقمندان به نقد و تحلیل فیلم و سریال پس از تفکر و اندیشه درباره اثر، به یادداشت‌نویسی روی می‌آورند. یادداشت ها و شرح های مختصر اولیه شالوده یک بحث خوب را تشکیل می دهد و این تنها در صورتی است که نویسنده در زمانی کوتاه پس از تماشای فیلم یادداشت های خود را با توصیفاتی دقیق و سنجیده تکمیل و تشریح کند.

اگر شما هم به موضوع نقد فیلم و تحلیل فیلم و سریال علاقمند باشید، حتما پرسش‌هایی برای شما پیش آمده است. پرسش‌هایی از قبیل:

چگونه برای یک فیلم سینمایی نقد بنویسیم؟ مبانی نقد فیلم چیست؟ مفاهیم اصلی نقد چیست؟ پیش از نقد فیلم چه کارهایی باید انجام داد؟ هنگام نقد فیلم چه کارهای اساسی باید انجام داد؟ نقد سریال با نقد فیلم چه فرقی می‌کند؟ نقد محتوایی با نقد فرمی چه تفاوتی می‌کند؟ نگارش نقد با نقد شفاهی چه تفاوت‌هایی می‌کند؟ نقد حرفه‌ای چه ویژگی‌هایی دارد؟ تازه‌کارها از کجا و چگونه باید نقد نوشتن را شروع کنند؟ 

ما در تحریریه نقد منظوم قصد داریم در قالب چند پست و با استفاده از مطالب معتبر (مدرسه هنر و رسانه آینه و...) به آموزش نقد و تحلیل بپردازیم. مطلب زیر درس سوم از آموزش تحلیل و نقد فیلم سینمایی است که به زبان ساده برای همه علاقمندان به نویسندگی و نقد فیلم نوشته شده است. چه مخاطبانی که هنوز تازه کار و اصطالاحا آماتور هستند، چه برای کسانی که منتقد حرفه ای سینما هستند. در ادامه شما را به خواندن این مطلب حسین خداپرست دعوت میکنیم. با مرجع نقد فیلم و سریال همراه باشید.

یادداشت برداری

نوشتن مقالات سینمایی خوب و قابل توجه نیازمند بیش از یک بار دیدن فیلم است. حال یا در سینما و یا در منزل از طریق نسخه در دسترس ویدیویی یا غیره. در مرتبه اول تماشای فیلم مشاهده همه پیچیدگی ها و ظرافت های اثر و به طور همزمان یادداشت برداری از اطلاعات مورد نیاز تقریبا محال است. در حقیقت بار اول تماشای فیلم، کم و بیش، فرصتی است که شما در طول آن از ابتدایی ترین سطح فیلم لذت می برید و خبری هم از یادداشت برداری نیست. در مرتبه دوم (و به طور مطلوب تر سوم) است که شما می توانید یادداشت برداری های جزئی تر و دقیق تر آغاز کنید.

با همه این تفاسیر ممکن است تماشای دوباره و یا چندباره فیلم مقدور نباشد. لذا هر چند ممکن است چشم برداشتن از پرده و یا صفحه تلویزیون برای یک لحظه هم دشوار باشد، یادداشت برداشتن به هر شکل ممکن، در طول اولین بار و تنها باری که فیلم را می بینید، اهمیت دارد. اگر امکان تماشا برای بیش از یک بار میسر است، یادداشت ها هر چه جزئی تر و مشروح تر باشند، بهتر است. مهارتی که در این بخش باید بیاموزید این است که از زمان خود به نحو مطلوب بهره ببرید و سکانس ها، نماها یا رخدادهای داستانی کلیدی را تشخیص دهید (برای تمرین یادداشت برداری خود را تا جزئی ترین شکل ممکن به سه یا چهار صحنه، نما یا سکانس مهم فیلم محدود کنید).

گرچه ما هر کدام بسته به علایق مان به صحنه های فیلم واکنش نشان می دهیم، ولی اغلب فیلم ها لحظه های دراماتیک و یا درونمایه اصلی شان را به گونه ای ارائه می کنند که مخاطب به آنچه در حال وقوع است توجه کند. اشکال متفاوت صحنه، ریتم داستان و … ممکن است همان نکات اصلی ای باشند که تماشاگر باید به آن ها توجه کند. برای مثال به این بخش از فیلم The Shawshank Redemption توجه کنید.

یکی از کارهایی که می تواند به شما در یادداشت برداری همزمان با دیدن فیلم کمک کند، استفاده از نمادهای اختصاری است. می توانید برای خودتان نمادهای خاصی داشته باشید و صحنه های مهم فیلم را با توجه به آن ها کدگذاری کنید. اما دقت کنید که نباید این علائم اختصاری در نسخه نهایی تحلیل شما به کار روند. برای مثال دسته ای از علائم اختصاری که من از آنها در یادداشت برداری کمک می گیرم در جدول زیر آمده است:

هیچ کس سرتاسر یک فیلم را به طور مبسوط تفسیر نخواهد کرد، بلکه با پیش بینی بحثی ویژه و تحلیلی خاص بر روی انواع متفاوت اطلاعات، از درونمایه ها و شخصیت ها گرفته تا عناصر فنی و ساختار تدوین، تمرکز خواهد کرد. یادداشت های اولیه شما در مورد بخشی از فیلم مثل فیلم بالا می تواند اینگونه باشد:

(cu) زندانبان، چشمان متعجب؛ (cu) رئیس زندان، صدای آژیر خطر، چشم ها؛

داخل سلول دوفرین:فضای تنگ، (la) رئیس زندان، چهره خشمگین با نگهبانان؛ عکس زبان انیشتین روی دیوار.

حافظه دیداری و بازاندیشی

یادداشت ها و شرح های مختصر اولیه شالوده یک بحث خوب را تشکیل می دهد و این تنها در صورتی است که نویسنده در زمانی کوتاه پس از تماشای فیلم یادداشت های خود را با توصیفاتی دقیق و سنجیده تکمیل و تشریح کند. ژان میتری، نویسنده و مورخ سینمایی معروف فرانسوی، در جایی اشاره کرده که ارزشمندترین موهبتی که نصیبش شده است یک حافظه دیداری فوق العاده دقیق است. بهترین تحلیل گران فیلم یا از حافظه شنیداری و دیداری قدرتمندی برخوردارند یا قادر به پرورش چنین حافظه ای هستند. حافظه ای که به آن ها امکان می دهد جزئیات یک فیلم را به خاطر بسپارند.

پس سعی کنید هر چه زودتر به یادداشت های اولیه خود بازگردید. زمانی که یادداشت های خود را مرور کردید، شکل و سمت و سوی بحث شما می تواند نقطه آغازی برای مشخص شدن ایده ای درباره آنچه که دوست دارید از فیلم بگویید باشد.

عده کمی تمایل دارند که بلافاصله پس از نمایش فیلم به سراغ یادداشت های شان بروند، اما مرور هر چه زودتر یادداشت های شخصی تان بی نهایت سودمند بوده و می تواند میانِ واکنشی مبهم، آشفته و خسته کننده و بازتابی هوشمندانه و مستدل تمایز ایجاد کند. یادداشت های روشمند همراه با ثبت جزئیات به تماشاگر امکان می دهد تا جزئیاتی را که به زودی از حافظه پاک می شود در راستای موضوع و معنای فیلم دسته بندی کند. وقتی شما با رجوع یه یادداشت های تان فیلم و سکانس های کلیدی آن را مرور می کنید، ایده ها شروع به شکل گرفتن می کنند و زمانی که این ایده ها را با توصیفات ملموس و عینی برگرفته از فیلم تایید و اثبات کنید، بحث شما به طور چشمگیری، گیراتر و مستدل تر خواهد شد.

نویسنده: حسین خداپرست

منتشر شده در سایت آینه

با الهام و تلخیص از: کتاب راهنمای نگارش تحلیل فیلم (نوشته تیموتی کوریگان؛ ترجمه: مزدا مراد عباسی)

درس اول: آموزش تحلیل و نقد فیلم: چگونه یک فیلم را تحلیل و نقد کنیم؟

درس دوم: تفکر، آمادگی برای تماشای فیلم و آغاز نوشتن درباره آن